1. ad Alexandrum Farnesium | Cardinalem amplissimum
Curarum ingenti Paulus dum mole repulsaSe solis fessum colligit usque locis,
Et modo in Herculei delatus Tyburis arces
Damnata aestivo deserit arva Cane,
5Aut intempestae surgunt qua monte Graviscae
Communi nescit conditione premi,
Tu gressum comitatus avi, pulcherrime, tecum
Vota virum defers publica, vota nurum,
Suspensamque diu variis terroribus urbem,
10Absentem dum te cogitat, unus habes.
Ipsa etiam latos Pallas demigrat in agros
Et tecum posita Gorgone rura colit,
Quemque graves iuvenem mox est ductura per artes
Musarum sanctos gaudet inire choros.
15Atque sub Aonia recubantem detinet umbra
Qua tibi trita olim, culte Tibulle, via est.
Interdum magni laetum in secreta Maronis
Deducit, lateri subsequiturque comes,
Suggerit aut Thusci solers tibi carmina vatis,
20Qualia Phoebeo dixeris ore cani.
Scilicet his magno sensim praeludit alumno,
Quem properat castris praeposuisse suis.
Illinc principiis disces quibus omnia constent,
Ortaque queis coeant, dissiliantque modis.
25Dum licet, absentem doctae celebrate sorores,
Urbe illi est Pallas sola futura comes.
Has avus ad metas primis se exercuit annis
Et tibi, quos superes, leniit ante gradus;
Qui pendentem a se merito nunc aspicit orbem,
30Et divisa alto cum Iove sceptra tenet.
Quam bene Tarpeum fulsistis numina saxum
Illa qua terris praefuit ille die!
Nutabat patrum sententia, nec satis ullus
Imperio dignus qui frueretur erat:
35Acri summatum studio sibi quisque petebat,
Et regni cunctos sollicitabat amor.
Obnixique animo inter se non cedere, septis
Vix bene se admorant, intulerantque pedem,
Cum Pauli species cunctis augustior haesit
40Quam possent oculi, cordaque ferre patrum.
Quaeque illi custos oculis afflarat honores,
Composuit motus Dia Minerva truces:
Aurea sic illi medio stetit agmine sella
Atque dedit victas sacra caterva manus.
45Sic saeva immites miscent dum praelia venti,
Seu Zephyrum Boreas, seu premis Eure Notum,
Undarum si forte parens caput extulit antro,
Irae subsidunt, et freta dira silent;
Ipse levi circum volitans vasta aequora curru
50Concita subiectis marmora mulcet aquis.
Nil unquam studiis aeque est concordibus actum,
Ut cunctos una mente fuisse putes;
Et merito: quis enim tantos componere fluctus
Bellorum victor Marte furente queat?
55At tu magne puer terris suscepte regendis,
Olim cum coeli templa tenebit avus,
Ex illo virtutem hauri, verumque laborem,
Teque illi similem, qua potes arte, velis,
Ut tenero agnoscens se in vultu, tempora cernat
60Ipsa iterum per te lapsa redisse sibi.
2. ad Octavium Farnesium iuventutis principem
Extinctum flebat quondam Venus aurea Adonim,Purpureo vellens vertice moesta comam,
Et gemitu colles complebat, questibus auras,
Votaque erant miserae maxima posse mori.
5Undabant nitidae strophio labente papillae,
Et niveo solitus fugerat ore color,
Quoque magis largo rorabant sanguine vepres,
Humebant Veneris lumina fessa magis.
Surgebant picti pueri de vulnere flores,
10E Divae lachrymis rubra anemona micat.
Moerebat fractis natorum turba pharetris
Voxque erat una illis: pulcher Adonis obit.
Pulcher Adonis obit, responsant undique sylvae,
Omne sonat littus: pulcher Adonis obit.
15Arsuro struxere pyram tela ipsa facesque
Inque rogum absumptis arcubus errat Amor.
At fratrum numerosa cohors simul astat inermis
Obsequio cupiens demeruisse Deam:
Praeparat hic cineri dignos quos solvat honores,
20Cogitat hic pulchro quo legat ossa cado;
Pars puros haurit latices fluvialibus undis,
Pars auras penna versicolore ciet.
Ipse mali tanti post myrtum delitet autor,
Et tantum dentes flet potuisse suos.
25Hac specie impulsus summi regnator Olympi
Mox iuvenem statuit fronde virere nova.
Nec mora consurgit densis hastilibus arbor
Et Veneris magnae commoda truncus habet:
In lentos abeunt candentia brachia ramos,
30In frondem molles obriguere comae.
Dum mira novitate Venus stupet inclyta, moeror
Elapsus sensim est, deseruitque Deam.
Illa tamen complexa sui monimenta doloris
Purpureo tales edidit ore sonos:
35"Frons nova vive, precor, lachrymis quae consita nostris
Effulges sacro stipite cara mihi,
Nec nivibus violere ullis, nec sydere Cancri
Arescas, tristes neu timeas pluvias.
Foetu aurum, flore argentum, ver fronde ministres,
40Nec tibi deciduus decutiatur honor.
Tempus erit regum exornes cum tempora victrix,
Et cedat foliis laurus odora tuis.
Quin et Medorum sylvas egressa comanteis
Sole sub externo cognita citrus eas,
45Atque excepta novis pubescas finibus arbor,
Et vatum exurgas, me duce culta, labor.
At tu, care puer, venantum gaudia adires
Parcius, et sylvis mi caperere minus:
Te pereunte omnis cultus mihi cura recessit,
50Atque unguentorum millia multa cadunt,
Omnia quae versa tibi pyxide fundimus, ut sit
Qui mea testetur dona perennis odor".
Dixerat: hanc dominae luctum sensisse putares,
Usque adeo excusso stipite tota tremit.
55Effusus florum nimbus, quo pectora Divae
Plus solito redolent, luxuriatque sinus:
Riserunt nivei flores, risere papillae
Et miris fragrans aura vagata modis.
Hac te, promissis ut stet Dea, nectere crinem,
60Octavi, magnis regibus orte, iubet:
Tu Veneris cape dona libens, et collige flores,
Dum iuvat, et vitae candida fila sinunt.
Et licet ipsa caput nitidum tibi lilia cingant,
Lilia coerulea conspicienda coma,
65Queis passim assurgunt per prata nitentia flores,
Nec sola sunt alio germine laeta magis,
Queisque pater coelo rorantia cornua Tybris
Attollens Arabum despicit altus opes,
Hanc tamen antiquos Divum dignatus honores
70Obrepsisse tuis iam sine temporibus.
3. de reditu Pauli III Pontifcis Maximi
Aspice dum rapidis saevit fervoribus aestasUt medio fregit se calor ipse die,
Ut molles spirent Zephyris felicibus aurae,
Dulcius et solito murmurat omne nemus,
5Utque sui oblitus, flammis quae exusserat ante,
Instaurat pulsa Sirius arva siti:
Ipse pater dempto tandem luctamine Tybris
Labitur, et placida se trahit amnis aqua,
Et qua vix ulli poterant procedere remi
10Transvolitat nullo remige nixa ratis.
Quin mihi, quae toto Musas Helicone cienti
Vix poterant iustis verba coire modis,
In versum coniecta fluunt, subitoque calore
Non accersito cuncta nitore cadunt.
15Scilicet ipsa parens rerumque et provida fati
Venturae Pacis omina certa dedit.
Di Latias tutantur opes, et praeside Paulo
Despicit hostiles Itala terra minas.
Non ille aestivumque Canem, non torrida Cancri
20Sydera, non longas extimuitque vias,
Dura nec infirmae, properat dum, fata senectae
Invitum longa detinuere mora,
Sed tandem ut diris confectum caedibus orbem
Sublevet, et certa foedera iungat ope,
25Non pudet ignotis vitam traducere terris,
Aut trabe piscosum sollicitare fretum.
Dant caedes, dant bella locum, positoque flagello
Bellona invisae commoda pacis amat,
Et quocunque caput canis venerabile praefert,
30Candida pone subit, subsequiturque quies.
Nempe erat hoc, tota nuper quod Iuppiter urbe
Intonuit laevum, certaque signa dedit,
Et Capitolinas iaculatus fulmine sedes
Devovit telis bella cruenta suis.
35Divinam agnovit vocem, monitusque Deorum,
Mente hominem Paulus qua super unus abit,
Moxque Deo plenus, cunctis retinentibus, urbis
Sustinuit lachrymas posse videre suae.
Visendi studio concurrunt undique gentes,
40Exoptat reditus et sibi quisque bonos.
Utque alios servet, nullis non fluctibus illum
Obiectare sacrum flentque timentque caput,
Quodque senex obeat tantum telluris, honorum
Decernunt omnes huic merito titulos.
45Laetus Alexander, magnae spes altera Romae,
Ad latus it tanto conspiciendus avo,
Et cunctos inter sydus iuvenile refulget,
Qualis ab aequoreis Lucifer ardet aquis.
Contudit ista truces animos clementia regum,
50Et promptas tardat ad fera bella manus:
Hinc tantum venerata Deum gens effera quaeque
Admitti ad sacros orat, avetque pedes,
Hinc prono exposcit pacem diademate Gallus,
Hinc ferrum in saevos vertis, Ibere, Scythas.
55Vos quibus est odio vallum gestare sudemque
Et galea nitidam sumere fontis aquam,
Longuinquis voti compos dum Paulus ab oris
Optatos vultus, oraque sacra refert,
Dicere iam reduci meritas accingite laudes,
60Nomen et absentis concelebrasse iuvet.
Perque vias passim thuris incendantur honores
Et velent sanctos florida serta focos,
Exhilarentque dapes, et vina liquentia mensas,
Nec renuat festa quisque madere die:
65Inque orbem cyathos referens, non lente minister,
Fac pariter Paulum densa corona sonet.
Huc ades, afflictis spes o fidissima rebus,
Uno quo fulta est publica causa duce,
Vindice quo firmis tandem radicibus haerens
70Libertas magno parta labore viget:
Quam bene, te invita nuper cum mitteret urbe,
Arces respexit Iuppiter ipse suas!
Iungite iam tauros pueri, atque incumbite aratris,
Laetaque mollito condite farra solo,
75Iucundamque simul palis adiungite vitem,
Unde etiam natis serior umbra cadat.
Occupet hostiles vicino milite campos
Squalor, et abducto vomere cesset humus,
Et quem Turca ferox nobis iniecerat, illi
80Nunc regerant tristem classica pulsa metum;
Illi ferratos duris incudibus enses
Procudat tristi sedulus arte faber,
At nobis placeatque bidens, vomisque probetur,
Et pastorali fistula facta modo.
85Tum circum innumera florescant oppida pube,
Insanus ferri quae viduarat amor.
Di modo felices annos, et candida Paulo
Dispensent larga stamina ducta colo,
Ut toto demum felix Oriente subacto,
90Quae facit ipse aliis, ocia lunga terat.
4. ad Lycorim
Cum primum croceo exurgens Aurora cubiliPurpureo nitidum sparserit ore iubar,
Huc ades, o nostris iucundior unica ocellis,
Perfugium o nostris sola reperta malis:
5Ipse aram properans viridi de cespite tollam
Ilice qua nigra densior umbra cadit.
Tu modo candidulis vivo te flumine palmis
Ablue, sic etenim mos vetus ipse iubet,
Aram deinde tenens Lucinae numen adora,
10Lacte Deam nivea sparge, puella, manu:
Curam illi partusque tui, vitaeque relega,
Namque aderit grato Diva ministerio.
En tibi lacteolae turgent, mea vita, papillae,
Et renuunt strophio vix capiente tegi:
15Sic quondam nitidis tumuit Venus aurea mammis,
Acer adhuc fuerat cum rude semen Amor.
Infirmi et languent artus, sextum hunc tibi mensem,
Et sua iam plenus pondera venter habet.
Ergo rite sacris mecum te accinge, Lycori,
20Et reddas sanctis mascula thura focis,
Et quae te male habent fastidia longa, putato
Pignore mox parto grata futura tibi,
Candida cum dulcis pendebit ad ubera natus,
Qui balbo matrem blandulus ore vocet,
25Quique tuo irreptans gremio puerilia tendat
Brachia, dein collo se implicuisse velit.
Interea qui saepe ingens incessit, edendi
Insolitus si te sollicitarit amor,
Ne pugnes, moneo, nulla est victoria pugnae:
30In re non poteris cautior esse tua.
Informes quando maculas nondum editus infans
Duxit, et hinc foedis protulit ora modis,
Et turpi moestam rictu stetit ante parentem
Indignis sparsus corpora parva notis:
35Sic nato ad luctum causas dedit inscia mater
Dum negat optatos sumere inepta cibos.
Tu mihi, seu flava quamvis capiaris harena,
Seu placeat gelido crusta coacta gelu,
Et gusta glaciem, medioque ex flumine harenam,
40I, pete, nullus erit nam petiisse rubor.
Otia tum placeant, mollesque sub arbore somni,
Et iuvet in tota te nihil esse domo:
Vidi ego quae exitium tenero portarit alumno,
Dum varias operum curat, obitque vices.
45Leucippe exemplo tibi sit, quae forte marito
Sedula dum fesso comparat uxor aquam,
Et tantum arsurae ligna ingerit arida flammae,
Cum partu enecta est pene puella suo.
Sunt tamen ipsa quibus studiis te pulchra, Lycori,
50Oblectes, utero non inimica tuo.
Aspice, formosos recipit iam terra colores
Laetaque purpureo flore renidet humus:
Tu quos in varios statuas duxisse liquores
Selige, parvus erit disposuisse labor;
55Horum stringe comas, summa et fastigia carpe,
Atque puellares carmine falle manus,
Inclusos phiala molles mox claude maniplos,
Rideat unde omnis sparsa liquore domus.
Quin etiam sacras aris innecte corollas,
60Canaque purpureis lilia iunge rosis.
Albenti interdum liceat subtexere peplo
Praelia, cumque suis horrida saxa feris,
Unde pares capitique decus, niveisque papillis,
Et culto incedas conspicienda sinu.
65Sed neque te pigeat certis cognoscere signis,
An tibi sit foetus foemina, sit ve puer.
Tu lateri blandire manu, si forte quod alvo
Inclusum est, dextra parte recumbit onus,
Ne dubita, aetherias properat tibi pulcher in auras
70Natus materni cura decusque tori.
Sunt etiam vitreum puro quae ex fonte liquorem
Exceptum cyathis omina certa putent.
Ipsa sinu niveam prome, et sine labe papillam,
Mulsa cadat molli candida gutta manu:
75Nam superinfusus lactis si dimovet undam
Humor, et hanc findens uniter ima petit,
Certa maris foetus dixerunt signa puellae,
Multaque praeterea quae numerare labor.
Hos te per lusus vitam traducere inertem,
80Neu pigeat multa procubuisse rosa:
Coetera vernarum expediat tibi turba, Lycori,
Dum properant partus gaudia mille tui.
5. de Sancto Michaele
Lux redit Accoltae renovans solennia gentisLaeta solet proprios qua coluisse Deos,
Teque unum imprimis, vasti cui laeta iuventus
Aetheris assurgit, subsequiturque Ducem,
5Tartareae terror pubis, quem saeva tremiscunt
Agmina, et Eumenidum turba severa fugit:
Seu diras acies penetrare licentius oras
Luminis, intorta cuspide, sancte, vetas,
Immersasque chao involvis, tenebrisque malignis,
10Inviso cogens subdere colla iugo;
Seu trutina insontes animas suspendis in alta,
Digna sibi ut meritis praemia quisque ferat,
Et coelo ascribis cives, solioque receptas
Das superum sanctis accubuisse toris.
15Ergo ades, et positis, ales pulcherrime, telis
Ad tua transmisso labere sacra polo,
Quae tibi purpureo crinem redimitus amictu
Accoltus prisca simplicitate novat.
Ille quidem templis olim te rite dicatis
20Excipiet, sacras instituetque dapes;
Et melior fortuna viro si arriserit olim,
Inflictas clades qua reparasse queat,
Gemmeus, et flavo pennas interlitus auro
Aurata fulgens stabis in aede Deus,
25Raraque pendebunt adytis donaria sacris,
Phidiacas possint quae decuisse manus:
Hic caelata tuae cernes decora inclyta dextrae,
Exulat ad Stygios queis fera turba lacus.
Ardebat coelo bellum nam forte coortum,
30Diraque servilis sumpserat arma furor;
Coelicolae trepidare omnes gliscente tumultu,
Et diversa alto castra locare polo:
Primus in obstantes ausus perrumpere turmas
Irruis, et iusto bella dolore moves.
35Aeratam agnosces galeam, flammasque vomentem,
Presserat auricomum quae tibi fida caput,
Fervidus utque ageres victas te te ante catervas,
Et turpi cernes cedere monstra fuga:
Stratus humi, validoque tremens sub cuspidis ictu,
40Fessa tuo Pluton sub pede colla dabit.
Interea, sacras nexis dum floribus aras
Cingimus, et flammis annua thura damus,
Consule Dive boni, atque inopes ne despice cultus,
Munera mox rediens uberiora feres.
45Tu modo bellator praepes, coelique minister
Accolto longas des superare dies,
Et morbos omneis, vitaeque incommoda pellens
Serus inoffenso fac petat astra pede.
6. ad Hieronymum Borgium
Borgi, mellifluae possunt quo praeside MusaeDura licet Stygii flectere iura Iovis,
Umbri cui licuit totiens ad carmina vatis
Inter Sirenum delituisse choros,
5Seu Stellam Eridanum mulcentem lumine paeto,
Seu Veneris caneret regna superba Deae,
Seu Lybicos penetrans saltus, radiantia mala
Hesperidum sacro conderet ore senex,
Sydera seu potius plectro potiore sonaret,
10Describens radio lucida signa brevi;
Tecum ego tunc passim properasse ad carmina, Borgi,
Illis crediderim Numina temporibus,
Panaque Sylvanumque et spretis Naiadas undis,
Sylvarumque omnes obstupuisse Deos.
15Ipse novo gaudens florum Sebethus honore
In mare purgatis purior ibat aquis,
Et dominam agnoscens vocem, Antiniana rosetis
Splendebat variis versicolore solo.
Forsitan et magni tumulo obversata Maronis
20Umbra ingens vestris cantibus intererat.
Unus nunc tanti superas tu nominis haeres
Iactatis, vates, anchora fida deis,
Intumuit docto cuius iam carmine Tybris,
Antiquum reparans hac quoque parte decus.
25Scilicet hoc sceptris deerat tibi, maxime Terti,
Quo stellis pergas inseruisse caput.
Macte animo: tibi saecla, pater, iure omnia cedunt,
Qui facis Aonidum ne monumenta cadant.
Tu vero hospitio dignate, et principis aura,
30Fac numeris resonet Martia Roma tuis;
Nec te Parthenopes visendi regna cupido
Incessat: Musis haec quoque terra patet.
Et te, si nostri forsan non poenitet, auctum
Praeclari tantis dotibus ingenii,
35Me quoque, quem totam nuper flevisse per urbem
Diceris, et tantis ingemuisse malis,
Eripe, namque potes, Lethaei gurgitis unda,
Utque tuo vivam carmine, docte, refer:
Hoc tibi sic moriens vivam, pos funera, pacto,
40Ditis despiciam pallida regna Dei;
Sic tibi Mopsopii stillent de pectore rores,
Et tua perpetuo carmina Paulus amet.
7. ad Benedictum Accoltum Cardinalem
Ecquid, sepositis dum te iuvat, optime, curisHadriacis vitam ducere littoribus,
Et Venetos spectas avos, ausamque superbis
Stare urbem aeternum fluctibus arte notas,
5Impositas septem suspiras collibus arces,
Et quae te amissum moenia celsa gemunt?
Illi vel potius doctas componis Athenas,
Quae quondam toto iura dedere mari?
Romanae aut relegens prisca exemplaria linguae,
10Iam magno confers cum Cicerone pedem?
Quicquid agas, Accolte, tecum mens nostra vagatur,
Observatque tuos subsequiturque pedes,
Et quo tu veheris, vehitur fidissima lembo,
Nec tecum liquidas pernegat ire vias:
15Ipse mihi videor nunc te tua fata loquentem
Audire, et casus nunc quoque flere tuos,
Et meminisse olim quam forti pectore diros
Fulminis afflatus, contuderisque minas:
Territus utque Mari divino est Cimber ab ore,
20Sic te quaesitorem extimuisse suum.
Nunc pendere iterum videor scribentis ab ore,
Et bibula dulces imbibere aure modos,
Queis circum exciti ludant delphines in orbem
Et Phorci assultet curva per antra chorus.
25An ne ego subductis vitae rationibus amens
Accolti potero non meminisse mei,
Cuius opem expertus totiens melioribus annis
Fortunae potui temnere tela meae?
Ah potius peream, tali quam crimine turpis
30Arguar, et firma non puter esse fide.
Te nostrae referent vivaci carmine Musae,
Ni me saeva nimis fata fuisse velint.
Tertia nam misero iampridem ducitur aestas
Ex quo me morbi vis fera corripuit,
35Quam lectae nequeunt succisve potentibus herbae
Pellere, nec magico saga ministerio;
Vecta nec ipsa Indis nuper felicibus arbor
Una tot humanis usibus apta iuvat.
Decolor ille meus toto iam corpore sanguis
40Aruit, et solitus deserit ora nitor:
Quae si forte modis spectes pallentia miris,
Esse alium quam tu me, Benedicte, putes.
Quid referam ductas somni sine munere noctes,
Fugerit utque omnis lumina fessa sopor?
45Et totiens haustum frustra Cereale papaver,
Misceri et medica quicquid ab arte solet?
Saevit atrox morbi rabies, tenerisque medullis
Haeret, et exhaustis ossibus ossa vorat.
Haud alia Alcidem confectum clade superbum
50Oeteo memorant procubuisse iugo,
Illi Nessaeo vestis cum sparsa veneno
Haesit dira humeris, intepuitque sinu
Forte Iovi patrias votum sacrarat ad aras,
Extaque iam flammis impositurus erat,
55Didita cum tabes miseros depascitur artus,
Et premit indomitus fortia membra dolor.
Qualis ad Apidanum choreis exercita Maenas
Errat, et in molli gramine fessa cadit,
Oechaliae talis domitor, Iovis inclyta proles,
60Concidit, et tristes dat sine mente sonos.
Nunc ferus exoritur, saevo nunc frena dolori
Laxat, et ipsa iecur vis generosa petit.
Ah quotiens, nullo cernens se robore fultum
Atque lacertorum disperiisse toros,
65Ingemit, eque imo vellens suspiria corde
Saepius haec secum tristia dicta refert:
"Hae ne manus raptatum alte, vinclisque petitum,
Tartareum quondam perdomuere Canem?
Et totiens leto sternendam viribus anguem
70Frangere Lernaeam non timuere suis?
Bracchia Centauros nostra haec pressere furentes,
Pocula cum fervens vertit in arma Pholus,
Quae si forte humeris, heu, nunc spectentur ab istis
Fulta olim nixu quis putet astra meo?
75Scilicet una Oenei vecors me me edita partu
Perdit, et intexta perfida peste necat.
Quique steti Nemees monstrum contra, atque Erimanthi
Pacavi trucibus vix loca tuta feris,
Foeminea absumptus fraude, atque immanibus ausis
80Uror, et ipsa atro viscera felle madent".
Talia commemorans, tantisque doloribus impar,
Pallenti tristes ore ciet gemitus.
Consilium donec magno capit Hercule dignum,
Stirpe satum quo se mox probet aetheria:
85Ipse pyram properans Oetei in vertice montis
Excitat, et moesta fronde coronat humum,
Impositusque rogis rapido se destinat igni,
Et tandem coeli quae tulit astra petit.
Subdidit aversus flammam Poeantius heros,
90Praemia cui fortis tela fuere Dei.
Non tamen est Ioles moriens oblitus amorum:
Tantum infixa animo cura Deusque valent.
8. de illustrissimo Alexandro Farnesio absente
Absentem fleret nuper cum Delia Alexim,Hos fertur moestos saepe iterasse sonos:
Redde meum quocunque procul sub sydere Alexim
Ora tenes nostris facta superba malis.
5An gelida prudens frustra nos abscidit Alpe
Iuppiter, et ductis aequore sepsit aquis?
Ille olim certis discrevit finibus orbem,
Omnibus est eadem nec patefacta via,
At mens caeca hominum fatis prohibentibus ultro
10Exilio patrias mutat avara domos.
Atque alius rapidis audet se credere ventis,
Immensum spatiis sollicitatque fretum,
Longinquas alius variis erroribus urbes
Explet, et immissis devia lustrat equis.
15Hinc viduata suis squallent cultoribus arva,
Et quae non sevit iugera miles habet.
O pereat quisquis parvi contemptor agelli
Ignotam primus navita pressit humum,
Seu fera sanguineae sequitur dum munera praedae
20Substinuit puras commaculare manus:
Quem nec moesta parens, carae nec coniugis ora,
Crinibus effusis nec remorata soror,
Nec gravibus genitor rastris affixus, inempto
Fessus alat quo se, progeniemque cibo.
25Quam melius potuit sylvis inglorius aevum
Degere et in parva consenuisse casa!
Et nunc, perspicuis trepidat qua rivulus undis,
Explicat aut virides laurus odora comas,
Versibus incomptis lusisse Amaryllidos ignes,
30Queis ponat fastus nympha superba graves,
Observata diu nunc vellere ab arbore poma
Atque domum tumido grandia ferre sinu.
Pignoribus comitata suis fidissima coniux
Depromit multa stragula picta rosa
35Abstergitque virum lymphis, et veste recenti
Indutum socio mox fovet apta toro.
Interea dulces summo de colle querellas
Integrat absumpti moesta parens Ityli,
Dumque canit firmis haerent complexibus ambo,
40Optato donec membra sopore levant.
Luce nova exurgunt somno, curisque soluti,
Et solitum quisquis sedulus urget opus:
Inserit ille pyrum, rigidas seu vitibus ulmos
Praegravat, et gemino frondis honore colit;
45Haec animo repetens exactae gaudia noctis,
Commodior lanam, dum sinit hora, facit,
Dumque iuvat parvo socrum advigilare nepoti,
Comparat innocuas fida ministra dapes.
Scilicet imperio Saturni subdita tellus
50Hac olim cunctis lege colenda fuit.
Tunc mihi vita foret, nec curas perdita nossem
Queis mea nunc vexat pectora suevus Amor!
Nam bene vix dulci demisi lumina somno,
Cum vanis moerens ludor imaginibus:
55Et modo qua Rhodanus ripis insultat, et alveo
Non bene spumosis temperat auctus aquis,
Ipsa mihi videor solos errare per agros,
Gallicaque audaci quaerere tecta pede,
Quique bibunt Ararim populos, magnumque Garumnam,
60Noscere, et Oceani littora Santonici;
Regibus aut mixtum magnis modo cernere Alexim
Pro Latio longas ire redire vias:
Illum omnes tenero mirantur pectore dudum
Versantem curas nocte dieque graves,
65Duraque flexanimis mulcentem corda labellis
Immites possit queis tenuisse feras.
At vos, o faciles quae Celtica regna puellae
Incolitis flavis per rosea ora comis,
Moribus imbutas patriis impune vagari,
70Cum libuit, nullo quas prohibente ferunt,
Et vestris hospes quisquis se se applicet oris
Exceptum molli saepe fovere sinu,
Admissumque ori niveo, atque ignota ferentem
Oscula non parva detinuisse mora,
75Parcite blanditiis, nostros neu spernite fletus,
Et vestri cupidis basia ferte viris.
Nulla sibi tantos audax nec speret amores,
Eludet vestras, credite, blanditias.
Sit satis Hispanas pariter timuisse puellas:
80Illa etiam iustos praebuit ora metus,
Moerentem extincta nuper dum coniuge, Caesar,
Te petit, et tristi corda dolore levat.
Dum loquor, unde novo produnt se lilia cultu?
Lilia lachrymulis vivida facta meis?
85Aspice iam calathos scindunt, aurasque capessunt,
Omnis hiat prato gemmeus ecce nitor.
Certa mihi optatum spondent haec omina Alexim,
Augurat et niveos florida sylva dies.
9. ad sodales
Ultima iam properant, video, mihi fata, sodales,Meque aevi metas iam tetigisse monent:
Si foret hic lectis morbus sanabilis herbis,
Sensissem medicae iam miser artis opem,
5Si lachrymis, vestrum quis me non luxit? et ultro
Languentem totiens non miseratus abit?
Obstruxere aures nostris contraria votis
Numina, et haec ventos irrita ferre iubent;
Vos mihi, quos olim colui, dum fata sinebant,
10Ultima iam cineri dona parate meo:
Vobiscum labor hic fuerit, quando his procul oris
Ignara heu nostri funeris uxor abest.
Uxor abest, nostrique diu studiosa videndi
Pro reditu patriis dona vovet Laribus:
15Haec potuit praesens, nato comitata, pheretrum
Floribus, et multa composuisse rosa,
Et nivei lactis fontes libasse, merique,
Coniugis ut manes spargere moesta queat.
At qui me extremum compellet voce sodalem
20Et claudat tenera lumina nostra manu,
Et fugientem animam suprema exceperit hora,
Hoc vos communi pro pietate rogo.
Non operosa, peto, titulos mihi marmora ponant,
Nostra sed accipiat fictilis ossa cadus,
25Exceptet gremio quae mox placidissima tellus,
Immites possint ne nocuisse ferae:
Rivulus haec circum dissectus obambulet, unda
Clivoso qualis tramite ducta sonat.
Exiguis stet caesa notis super ossa sepulta,
30Nomen et his servet parva tabella meum:
"Hic iacet, ante annos crudeli tabe peremptus,
Molsa: ter iniecto pulvere pastor abi".
Forsitan in putrem longo post tempore glebam
Vertar, et haec flores induet urna novos,
35Populus aut potius disiectis artubus alba
Formosa exurgam conspicienda coma.
Quicquid ero, vestra haec pariter descendet in imam
Tellurem pietas, Elysiumque nemus.
Quod mihi si tumulo, vobis curantibus, arbor
40Ingruat, et virides explicet alta comas,
Quae circum nitidis, aestus dum saevit, obumbret
Frondibus, et scissam tegmine opacet humum,
Iam mihi pyramides, regum monumenta, valete,
Et miri quicquid barbara Memphis habet.
45Scilicet huc diti pecoris comitata magistro
Conveniet festa pulchra puella die,
Quae molles ductet choreas, et veste recincta
Ad certos norit membra movere modos.
Quin erit illa dies frigus cum captet opacum
50Hac aliquis flavo cum Corydone Mycon,
Et cantare pares, et respondere parati
Alternis certent vincere carminibus.
Quorum aliquis forsan crudeli funere raptum
Me gemat, et lachrymis pelluat ora piis,
55Ac misero instauret funus, sternatque sepulchrum
Floribus, et nomen tollat in astra meum:
Et dulci referat Musarum ut captus amore
Sustinui patriae linquere tecta puer,
Mollibus utque olim dum vitam degimus hortis,
60Regales potui deseruisse domos;
Utque sub umbrosae quercus, platanique virentis
Maluerim densa delituisse coma,
Quam Tyria pictum chlamyde, auroque intertextum
Captatis vulgi plausibus urbe vehi.
65Tum faciles memoret mores, et puriter actae
Percurrat vitae tempora quaeque meae:
Non ego, Lutheri volvens monumenta, nefandis
Germanum populos ritibus implicui;
Nec mea mortiferos porsit tibi dextera succos,
70Hippolyte, Ausonii flenda ruina soli,
Auspicio externas cuius tandem Itala tellus
Abiectas Medica cuspide sensit opes.
Te rigidi stupuere Getae, Rhenusque bicornis,
Et tremuit famulis frigidus Ister aquis,
75Miles ab Eoo veniens cum littore Nili
Ingemuit latebras tam procul esse sibi.
Ultorem nobis talem te te affore, pensa
Ferrea quae trahunt, praemonuere Deae,
Sed tantum terris quis te ostensura putasset
80Numina, tamque brevi tot peritura bona?
Itala res tecum periit, tecum Itala virtus,
O nimis immiti stamina rupta manu!
Cuncta ego quae Latii dulces vulgare per oras
Dum propero, et laudes dicere, magne, tuas,
85Ante diem Elysios cogor cognoscere campos,
Implet odoratum qua pia turba nemus.
Illic ne incerta ludar regione viarum,
Occurras vati nobilis umbra tuo,
Et myrto cinctum caput, aut Daphneide fronde,
90In tibi vicino me velis esse sinu.
Interea dulces coetus valeatis amici,
Iam vocat in nigros mors tenebrosa lacus,
Increpitatque moras Lethaeae portitor undae,
Et remi auditus per loca senta fragor.
95Di tamen in melius vertant haec omina, si quem
Humanis precibus non pudet esse locum.
10. de Carolo Caesare
Tela Scythas Caesar debellatura fugacesPraeparat, et validas cogit ad arma manus.
Tu Dea, cui centum demissa monilia pendent
Aegide, et innumero palpitat angue sinus,
5Unde pavor, caedisque ruunt vaesana cupido,
Et metus, et fuso sanguine Martis amor,
Sis comes, altus equo tentet seu praelia prima,
Seu pedes, et carum protege, Diva, caput.
Caesaris ardentes aurata casside cristae
10Incutiant hosti, te comitante, metum,
Absistantque humeris flammae scutoque perennes,
Queis turpem arripiant castra inimica fugam.
Classe olim excitus spumantibus aequoris undis
Haec fore Carpathius viderat ante senex,
15Illam cum veteres tremerent Carthaginis arces,
Serperet et trepidis Bagrada lentus aquis:
"Ite trabes, dixit, queis aethere ridet ab alto
Iuppiter, et ventos temperat, ite trabes;
Vobis Sidonias assignant Numina sedes,
20Et per subiectas velificatis aquas
His maiora tamen, Caesar, tibi fata reservant,
Nec capiet laudes Aphrica tota tuas.
Explicanda tibi auspiciis maioribus arma,
Quo Latio referas vota trophaea Iovi:
25Illa illa ingeniorum altrix terra inclyta quondam,
Sive petas belli munera, sive togae,
Extulit unde altos primum sapientia vultus,
Atque hominem erudiit, commonuitque sui,
Unde foro intonuit solers, ac fulmina torsit
30Prima Rhetor, populos edomuitque truces,
Unde artes fluxere bonae, numerisque repertis
Humano vates desiit ore loqui,
Illa inquam lustranda tuo est tibi milite, Caesar,
Subtrahat ut turpi subdita colla iugo.
35Dum licet, et magno moerens te corpore Nilus
Non renuit latebris occuluisse suis,
Arripe saeve fugam, turbataque desere castra,
Signorum aspectum vix, Solimane, feres.
Nonne vides quantis Avalus tibi viribus ingens
40Instet, et admissos urgeat acer equos?
Parte alia aeratas ducens in praelia turmas
Ferrantes stricto fulminat ense potens,
Vertice olorinae, Minci cui munera, cristae
Alpina exurgunt candidiora nive.
45In medio Caesar spolia illa Feretria tentans
Insultat portis impiger ipse tuis,
Iamque quatit postes, et multa fervidus ira
Diffringit valida ferrea claustra manu.
Grata recognoscens populorum munera Paulus
50Imponet sacris thurea dona focis
Et quocunque Pater oculos circumferet acres,
Auspiciis cernet cuncta recepta suis".
Vix haec finierat, cano cum gurgite Protheus
Se tegit, et notis per mare fertur aquis.
55At tu quo Pauli pietas, quo fata, Deusque
Ipse vocat, gressus dirige, magne, tuos,
Inflatamque animis classem iam littore solve,
Qua mox Eoae diripiantur opes.
