M. Tullius Cicero, Against Verres
Albert Clark, William Peterson, Ed.

M. Tulli Ciceroni Actionis in C. Verrem Secundae Liber Secundus

De Praetura Siciliensi

atque⁸ antequam de incommodis Siciliae dico⁹, pauca mihi videntur esse de provinciae dignitate, vetustate, utilitate dicenda¹⁰. nam cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae, iudices, plurimis iustissimisque de causis, primum quod omnium nationum exterarum princeps Sicilia se ad amicitiam fidemque populi Romani adplicavit. prima omnium, id quod ornamentum imperi est, provincia est appellata; prima docuit maiores nostros quam praeclarum esset exteris gentibus imperare; sola fuit ea fide benivolentiaque erga populum Romanum ut civitates eius insulae, quae semel in amicitiam nostram venissent, numquam postea deficerent, pleraeque autem et maxime inlustres in amicitia perpetuo manerent. [3] itaque maioribus nostris in Africam ex hac provincia gradus imperi factus est; neque enim tam facile opes Carthaginis¹¹ tantae concidissent nisi illud et rei frumentariae subsidium et receptaculum classibus nostris pateret.quare P. Africanus Carthagine¹² deleta Siculorum urbis signis monumentisque pulcherrimis exornavit, ut, quos victoria populi Romani maxime laetari arbitrabatur, apud eos monumenta victoriae plurima conlocaret. [4] denique ille ipse M. Marcellus, cuius in Sicilia virtutem hostes, misericordiam victi, fidem ceteri Siculi perspexerunt, non solum sociis in eo bello consuluit, verum etiam superatis hostibus temperavit. Vrbem pulcherrimam Syracusas, —quae cum manu munitissima esset, tum loci natura terra ac mari clauderetur,—cum¹³ vi consilioque cepisset, non solum incolumem passus est esse, sed ita reliquit ornatam ut esset idem monumentum victoriae, mansuetudinis, continentiae, cum homines viderent et quid expugnasset et quibus pepercisset et quae reliquisset: tantum ille honorem habendum Siciliae putavit ut ne hostium quidem urbem ex sociorum insula tollendam arbitraretur. [5] itaque ad omnis res sic illa¹⁴ provincia semper usi sumus ut, quicquid ex sese posset efferre, id non apud nos¹⁵ nasci, sed domi nostrae conditum iam¹⁶ putaremus. deberet non ad diem dedit? quando id quod opus esse putaret non ultro pollicita est? quando id quod imperaretur recusavit? itaque ille M. Cato sapiens cellam penariam rei publicae nostrae, nutricem plebis Romanae Siciliam nominabat¹⁷. nos vero experti sumus Italico maximo difficillimoque bello Siciliam nobis non pro penaria cella, sed pro aerario illo maiorum vetere ac referto fuisse; nam sine ullo sumptu nostro, coriis, tunicis, frumentoque suppeditando¹⁸, maximos exercitus nostros vestivit, aluit, armavit. [6] quid? illa quae forsitan ne sentiamus¹⁹ quidem, iudices, quanta sunt! quod multis locupletioribus civibus utimur, quod habent propinquam fidelem fructuosamque provinciam, quo facile excurrant, ubi libenter negotium gerant; quos illa partim mercibus suppeditandis cum quaestu compendioque dimittit, partim retinet, ut arare, ut pascere, ut negotiari libeat, ut denique sedes ac domicilium conlocare; quod commodum non mediocre rei publicae²⁰ est, tantum civium²¹ numerum tam prope a²² domo tam bonis fructuosisque rebus detineri²³. [7] et quoniam quasi quaedam praedia populi Romani sunt vectigalia nostra atque provinciae, quem ad modum vos propinquis²⁴ vestris praediis maxime delectamini, sic populo Romano iucunda suburbanitas est²⁵ huiusce provinciae. iam vero hominum ipsorum, iudices, ea patientia virtus frugalitasque est ut proxime ad nostram disciplinam illam veterem, non ad²⁶ hanc quae nunc increbruit²⁷ videantur²⁸ accedere: nihil ceterorum simile Graecorum, nulla desidia, nulla luxuries²⁹, contra summus labor in publicis privatisque rebus, summa parsimonia³⁰, summa diligentia. sic porro nostros homines diligunt ut iis³¹ solis neque publicanus neque negotiator odio sit. [8] magistratuum autem nostrorum iniurias ita multorum tulerunt ut numquam ante hoc tempus ad aram legum praesidiumque vestrum publico consilio confugerint³², tametsi et³³ illum annum pertulerant qui sic eos adflixerat ut salvi esse non possent, nisi C. Marcellus quasi aliquo fato venisset, ut bis ex eadem familia salus Siciliae constitueretur, et post³⁴ M. Antoni infinitum illud imperium senserant. sic a maioribus suis acceperant, tanta populi Romani in Siculos esse beneficia ut etiam iniurias nostrorum hominum perferendas putarent. [9] in neminem civitates ante hunc testimonium publice dixerunt; hunc denique ipsum pertulissent, si humano modo, si usitato more, si denique uno aliquo in genere peccasset. sed cum perferre non possent luxuriem, crudelitatem, avaritiam, superbiam, cum omnia sua commoda, iura, beneficia senatus populique Romani unius scelere ac libidine perdidissent, hoc statuerunt, aut illius³⁵ iniurias per vos ulcisci ac persequi, aut, si vobis indigni essent visi quibus opem auxiliumque ferretis, urbis ac³⁶ sedes suas relinquere³⁷, quandoquidem agros³⁸ iam ante istius iniuriis exagitati reliquissent. [10] hoc consilio ab³⁹ L. Metello legationes universae petiverunt ut quam primum isti succederet, hoc animo totiens apud patronos de suis miseriis deplorarunt, hoc commoti dolore postulata consulibus, quae non postulata sed in istum crimina viderentur esse, ediderunt. fecerunt etiam ut me, cuius fidem continentiamque cognorant⁴⁰, prope de vitae meae statu dolore ac lacrimis suis deducerent ut ego istum accusarem, a quo mea longissime ratio voluntasque abhorrebat; quamquam in hac causa multo pluris partis mihi defensionis quam accusationis suscepisse videor. [11] postremo ex tota provincia homines⁴¹ nobilissimi primique publice privatimque venerunt, gravissima atque amplissima⁴² quaeque civitas vehementissime suas iniurias persecuta est.

at quem ad modum, iudices, venerunt? videor enim mihi⁴³ iam liberius apud vos⁴⁴ pro Siculis loqui debere quam forsitan ipsi velint: saluti⁴⁵ potius eorum⁴⁶ consulam quam voluntati. ecquem existimatis umquam ulla⁴⁷ in provincia reum absentem1 contra inquisitionem accusatoris tantis opibus⁴⁸, tanta cupiditate esse defensum? quaestores utriusque provinciae qui isto praetore fuerant cum fascibus mihi⁴⁹ praesto fuerunt: [12] his⁵⁰ porro qui successerunt, vehementer istius cupidi, liberaliter ex istius cibariis tractati, non minus acres contra me fuerunt. videte quid potuerit qui quattuor in una⁵¹ provincia quaestores studiosissimos defensores propugnatoresque habuerit, praetorem vero cohortemque totam sic studiosam ut facile appareret non tam illis Siciliam, quam inanem offenderant, quam Verrem ipsum, qui plenus decesserat, provinciam fuisse⁵². minari Siculis si decrevissent⁵³ legationes quae contra istum dicerent⁵⁴, minari si qui essent profecti, aliis si laudarent benignissime promittere, gravissimos privatarum rerum testis, quibus nos praesentibus denuntiavimus, eos vi custodiisque retinere.

[13] quae cum omnia facta sint⁵⁵, tamen unam solam scitote esse civitatem Mamertinam quae publice legatos, qui istum laudarent, miserit. eius autem legationis principem, civitatis nobilissimum civem⁵⁶, C. Heium, iuratum dicere audistis isti navem onerariam maximam Messanae esse publice coactis operis aedificatam; idemque Mamertinorum legatus, istius laudator, non solum istum bona sua, verum etiam sacra deosque penatis a maioribus traditos ex aedibus suis eripuisse dixit. praeclara laudatio, cum duabus in rebus legatorum una opera consumitur, in laudando atque repetendo⁵⁷! atque ea ipsa civitas qua ratione isti⁵⁸ amica sit, dicetur certo loco; reperietis enim, quae causae benivolentiae Mamertinis erga istum sint⁵⁹, eas ipsas causas satis⁶⁰ iustas esse damnationis. Alia civitas nulla, iudices, publico consilio laudat. [14] vis illa summi imperi tantum potuit apud perpaucos homines, non civitates, ut aut levissimi quidam ex miserrimis desertissimisque oppidis invenirentur qui iniussu populi ac senatus proficiscerentur, aut ii⁶¹ qui contra istum legati decreti erant⁶², et⁶³ testimonium publicum mandataque acceperant, vi ac metu retinerentur. quod ego in⁶⁴ paucis tamen usu venisse non moleste tuli⁶⁵, quo reliquae tot et tantae et tam graves civitates, tota denique Sicilia plus auctoritatis apud vos haberet, cum videretis⁶⁶ nulla vi retineri, nullo periculo prohiberi potuisse⁶⁷ quo minus experirentur ecquid apud vos querimoniae valerent antiquissimorum fidelissimorumque sociorum. [15] nam quod fortasse non⁶⁸ nemo vestrum audierit, istum a Syracusanis publice laudari, id tametsi priore actione ex Heraclii Syracusani testimonio cuius modi esset cognovistis, tamen vobis alio loco ut se tota res habeat, quod ad eam civitatem attineat⁶⁹, demonstrabitur. intellegetis enim nullis hominibus quemquam tanto odio quanto istum Syracusanis et esse⁷⁰ et fuisse.

at enim istum Siculi soli⁷¹ persequuntur: cives Romani qui negotiantur in Sicilia⁷² defendunt, diligunt, salvum esse cupiunt. primum, si ita⁷³ esset, tamen vos in hac quaestione de pecuniis repetundis, quae sociorum causa constituta est lege iudicioque sociali, sociorum querimonias audire oporteret. [16] sed intellegere potuistis priore actione civis Romanos honestissimos ex Sicilia plurimis maximisque⁷⁴ de rebus, et quas ipsi accepissent iniurias et quas scirent esse aliis⁷⁵ factas, pro testimonio dicere. ego hoc quod intellego, iudices, sic confirmo. videor mihi gratum fecisse Siculis quod eorum iniurias meo labore, inimicitiis⁷⁶, periculo sim⁷⁷ persecutus: non minus hoc gratum me nostris civibus intellego fecisse, qui hoc existimant, iuris libertatis rerum fortunarumque suarum salutem in istius damnatione consistere. [17] quapropter de istius praetura Siciliensi non recuso quin ita me audiatis ut, si cuiquam⁷⁸ generi hominum sive Siculorum sive nostrorum civium, si cuiquam⁷⁹ ordini sive aratorum sive pecuariorum⁸⁰ sive mercatorum probatus sit, si non horum omnium communis hostis praedoque fuerit, si cuiquam denique in re umquam ulla⁸¹ temperarit⁸², ut vos quoque ei⁸³ temperetis.

qui simul atque ei sorte provincia Sicilia obvenit, statim Romae, ab urbe⁸⁴ antequam proficisceretur, quaerere ipse secum et agitare⁸⁵ cum suis coepit quibusnam rebus in ea provincia maximam uno anno pecuniam facere posset. nolebat in agendo discere,—tametsi non⁸⁶ provinciae rudis erat et tiro: sed Siciliae⁸⁷ paratus⁸⁸ ad praedam meditatusque venire cupiebat. [18] O praeclare coniectum a⁸⁹ vulgo in illam provinciam omen communis famae atque sermonis, cum ex nomine istius quid iste⁹⁰ in provincia facturus esset perridicule⁹¹ homines augurabantur! etenim quis dubitare posset, cum istius in quaestura fugam et furtum recognosceret, cum in legatione oppidorum fanorumque spoliationes cogitaret, cum videret in foro latrocinia praeturae, qualis iste in quarto actu improbitatis futurus esset?atque ut intellegatis eum Romae quaesisse non⁹² modo genera furandi, sed etiam nomina certissima⁹³, accipite argumentum quo facilius de singulari eius impudentia existimare possitis.

[19] quo die Siciliam attigit—videte⁹⁴ satisne paratus ex illo omine urbano ad everrendam⁹⁵ provinciam venerit,—statim Messana litteras Halaesam mittit (quas ego istum in Italia conscripsisse⁹⁶ arbitror; nam simul atque e navi egressus est dedit⁹⁷), Halaesinus ad se Dio continuo veniret; se de hereditate velle cognoscere quae eius filio a propinquo homine, Apollodoro Laphirone⁹⁸, venisset. [20] ea erat, iudices, pergrandis pecunia. hic est Dio, iudices, nunc beneficio Q. Metelli civis Romanus factus; de quo multis viris primariis testibus multorumque tabulis vobis priore actione satis factum est, HS deciens⁹⁹ numerata¹⁰⁰ esse ut eam causam, in qua ne tenuissima quidem dubitatio posset¹⁰¹ esse, isto cognoscente obtineret; praeterea greges nobilissimarum equarum¹⁰² abactos, argenti vestisque stragulae domi quod fuerit esse direptum¹⁰³; ita HS deciens¹⁰⁴ Q. Dionem, quod hereditas ei venisset¹⁰⁵, nullam aliam ob causam perdidisse. [21] quid? haec hereditas quo praetore Dionis filio venerat? eodem quo Anniae, P. Anni senatoris filiae¹⁰⁶, eodem quo M. Liguri senatori, C. Sacerdote praetore¹⁰⁷. quid? tum¹⁰⁸ nemo molestus Dioni fuerat? non plus quam Liguri Sacerdote praetore. quid? tum ad Verrem quis detulit? nemo; nisi forte existimatis ei quadruplatores ad fretum praesto fuisse.ad urbem cum esset, audivit Dioni cuidam Siculo permagnam venisse hereditatem; heredem¹⁰⁹ statuas iussum esse in foro ponere; nisi posuisset, Veneri Erycinae esse multatum. tametsi positae essent ex testamento, tamen putabat¹¹⁰, quoniam Veneris nomen esset, causam calumniae¹¹¹ se reperturum. [22] itaque adponit qui petat Veneri Erycinae illam hereditatem. non enim quaestor petit, ut est consuetudo, is qui Erycum montem obtinebat: petit Naevius Turpio quidam, istius excursor et emissarius, homo omnium ex illo conventu quadruplatorum deterrimus, C. Sacerdote¹¹² praetore condemnatus iniuriarum; etenim erat eius modi causa ut ipse praetor, cum quaereret calumniatorem, paulo tamen consideratiorem reperire non posset. hunc hominem¹¹³ Veneri absolvit, sibi condemnat. maluit videlicet homines peccare quam deos: se potius a Dione quod non licebat, quam venerem quod non debebatur auferre.

[23] quid ego hic nunc Sex.¹¹⁴ Pompei Chlori testimonium recitem, qui causam Dionis egit¹¹⁵, qui omnibus rebus interfuit, hominis honestissimi, tametsi civis Romanus virtutis causa iam diu est, tamen omnium Siculorum primi ac nobilissimi? quid ipsius Q. Caecili Dionis, hominis probatissimi ac pudentissimi¹¹⁶? quid L. Caecili, L. Liguris¹¹⁷, T. Manili¹¹⁸, L. Caleni? quorum omnium testimoniis de hac Dionis pecunia confirmatum est. dixit hoc idem M. Lucullus, se de his Dionis incommodis pro hospitio quod sibi cum eo esset iam ante cognosse¹¹⁹. [24] quid? Lucullus, qui tum in Macedonia fuit, melius haec cognovit quam tu, Hortensi, qui Romae fuisti, ad quem Dio confugit, qui de Dionis iniuriis gravissime per litteras cum Verre questus es? nova tibi haec sunt? inopinata¹²⁰? nunc primum hoc aures tuae¹²¹ crimen accipiunt? nihil ex Dione, nihil ex¹²² socru tua, femina primaria, Servilia, vetere Dionis hospita, audisti? nonne multa mei testes quae tu scis nesciunt? nonne te mihi testem in hoc crimine eripuit non istius innocentia, sed legis exceptio? recita¹²³. TESTIMONIA¹²⁴ LVCVLLI, CHLORI, DIONIS.satisne vobis magnam pecuniam Venerius homo, qui e Chelidonis sinu in provinciam profectus esset¹²⁵, Veneris nomine quaesisse videtur?

[25] accipite aliam in minore pecunia non minus impudentem calumniam. Sosippus et Philocrates¹²⁶ fratres sunt Agyrinenses. Horum pater abhinc duo¹²⁷ et xx annos est mortuus; in cuius testamento, quodam loco si commissum quid esset, multa erat Veneri. ipso vicensimo¹²⁸ anno¹²⁹, cum tot interea¹³⁰ praetores, tot quaestores, tot calumniatores in provincia fuissent, hereditas ab his Veneris nomine petita est¹³¹. causam¹³² Verres cognoscit, pecuniam per Volcatium¹³³ accipit, fere ad¹³⁴ HS¹³⁵ cccc milia, a¹³⁶ duobus fratribus. multorum testimonia¹³⁷ audistis antea. vicerunt Agyrinenses fratres ita ut egentes inanesque discederent.

[26] at enim ad Verrem pecunia ista non pervenit. quae ista defensio est¹³⁸? utrum adseveratur in hoc an temptatur? mihi enim res nova est¹³⁹. Verres calumniatorem¹⁴⁰ adponebat, Verres adesse iubebat, Verres cognoscebat, Verres iudicabat; pecuniae maximae dabantur; qui dabant causas obtinebant¹⁴¹. tu mihi ita defendas, 'non est ista Verri numerata pecunia?' adiuvo te; mei quoque testes idem dicunt; Volcatio dicunt sese dedisse. quae vis erat in¹⁴² Volcatio tanta ut HS cccc milia