XIV
[14arg] Dimidium librum legi " aut “dimidiam fabulam audivi” aliaque huiuscemodi qui dicat, vitiose dicere; eiusque vitii causas reddere M. Varronem; nec quemquam veterem hisce verbis ita usum esse.“DIMIDIUM librum legi” aut “dimidiam fabulam audivi,” vel quid aliud huiuscemodi, male ac vitiose dici existumat Varro. [2] “Oportet enim,” inquit, “dicere 'dimidiatum librum,' non ' dimidium,' et 'dimidiatam fabulam,' non 'dimidiam.' Contra autem si ex sextario hemina fusa est, non ' dimidiatum ' sed ' dimidium,' 1 sextarium fusum dicendum [p. 280] est, et qui ex mille nummum, quod ei debebatur, quingentos recepit, non 'dimidiatum ' recepisse dicemus, sed 'dimidium.' [3] At si scyphus,” inquit, “argenteus mihi cum alio communis in duas partis disiectus sit,' dimidiatum' eum esse dicere scyphum debeo, non 'dimidium,' argenti autem, quod in eo scypho inest, ' dimidium' meum esse, non 'dimidiatum'” ; [4] disseritque ac dividit subtilissime quid “dimidium” “dimidiato” intersit, [5] et Q. Ennium scienter hoc in Annalibus dixisse ait:
Sicuti si quis ferat vas vini dimidiatum,sicuti pars quae deest ei vaso non “dimidiata” dicenda est, sed “dimidia.” [6] Omnis autem disputationis eius, quam subtiliter quidem, sed subobscure explicat, summa haec est: “dimidiatum” est quasi “dismediatum” et in partis duas pares divisum, [7] “dimidiatum” ergo nisi ipsum quod divisum est dici haut convenit; [8] “dimidium” vero est, non quod ipsum dimidiatum est, sed quae ex dimidiato pars altera est. [9] Cum igitur partem dimidiam libri legisse volumus dicere aut partem dimidiam fabulae audisse, si “dimidiam fabulam” aut “dimidium librum” dicimus, peccamus; totum enim ipsum quod dimidiatum atque divisum est “dimidium” dicis. [10] Itaque Lucilius eadem secutus:
Uno oculo (inquit) pedibusque duobus dimidiatus Ut porcus,et alio loco: [p. 282]
Quidni? et scruta quidem ut vendat scrutarius laudat,[11] Iam in vicesimo manifestius “dimidiam horam” dicere studiose fugit, sed pro “dimidia” “dimidium” ponit in hisce versibus:
Praefractam strigilem, soleam inprobus dimidiatam.
Tempestate sua atque eodem uno tempore, et horaeNam cum obvium proximumque esset dicere: [12] “dimidia et tribus confectis,” vigilate atque attente verbum non probum vitavit. [13] Per quod satis apparet ne “horam” quidem “dimidiam” recte dici, sed vel “dimidiatam horam” vel “dimidiam partem horae.” [14] Propterea Plautus quoque in Bacchidibus dimidium auri dicit, non “dimidiatum aurum” ; [15] item in Aulularia “dimidium obsoni,” non “dimidiatum obsonium,” in hoc versu:
Dimidio et tribus confectis dumtaxat—eandem
Ad quartam.
Ei ádeo obsoni hic 2 iússit dimidiúm dari;in Menaechmis autem “dimidiatum diem,” [16] non “dimidium” ' in hoc versu:
Diés quidem iam ad úmbilicum dímidiatus mórtuust.[p. 284] [17] M. etiam Cato in libro quem De Agricultura conscripsit: “Semen cupressi serito crebrum, ita uti linum seri solet. Eo cribro terram incernito, dimidiatum digitum. Iam id bene tabula aut pedibus aut manibus complanato.” [18] “Dimidiatum,” inquit, “digitum,” non “dimidium.” Nam “digiti” quidem “dimidium,” digitum autem ipsum “dimidiatum” dici oportet. [19] Item M. Cato de Carthaginiensibus ita scripsit: “Homines defoderunt in terram dimidiatos ignemque circumposuerunt, ita interfecerunt.” [20] Neque quisquam omnium qui probe locuti sunt his verbis sequius quam dixi usus est.
