Raphael Kühner, Bernhard Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache
Ildar Ibraguimov, Ed.

Ἤδη entspricht in seinem Gebrauche ganz dem lat. iam¹） und wird erstens, und zwar am häufigsten, von dem gebraucht, was schon, bereits geschieht oder geschah, ehe es erwartet wurde oder ehe etwas anderes geschah; zweitens von dem, was sofort, sogleich geschieht; drittens von dem, was nunmehr (zufolge der vorausgegangenen Handlungen) geschieht. a) *t, 122 ἤδη ἀνὴρ γέγον̓ ἐσθλός, ὃς Ἀργείοισιν ἀνάξει, ist schon geboren. u, 90 οὐκ ἐφάμην ὄναρ ἔμμεναι, ἀλλ᾽ ὕπαρ ἤδη. 94 δόκησε δέ οἱ κατὰ θυμὸν | ἤδη γιγνώσκουσα παρεστάμεναι. S. Ph. 466 ἤδη, τέκνον, στέλλεσθε; Eur. El. 1336 ὦ πιστοτάτη, στείχεις ἤδη; X. A. 7.3.24 ἐκείνῳ δός, σχολάζει γὰρ ἤδη, ἐγὼ δὲ οὐδέπω. b, 89 ἤδη γὰρ τρίτον ἐστὶν ἔτος, . . | ἐξ οὗ ἀτέμβει θυμόν. u, 309 ἤδη γὰρ νοέω καὶ οἶδα ἕκαστα. X. C. 1.3.17 τά γε δίκαια παντάπασιν ἤδη ἀκριβῶ. *a, 250 τῷ δ̓ ἤδη δύο μὲν γενεαὶ μερόπων ἀνθρώπων | ἐφθίαθ̓. Hdt. 1.83 καί σφι ἤδη παρεσκευασμένοισι . . ἦλθε ἄλλη ἀγγελίη. X. C. 7.1.5 ἐπεὶ δὲ ἤδη προεληλύθεσαν ὡς εἴκοσι σταδίους, ἤρχοντο ἤδη τὸ τῶν πολεμίων στράτευμα ἀντιπροσιὸν παρορᾶν. An. 6. 1, 32 καὶ νῦν Δέξιππος ἤδη διέβαλλεν αὐτὸν πρὸς Ἀναξίβιον, jetzt schon. 7. 1, 8 καὶ νῦν τινες ἤδη σὲ αἰτιῶνται. Pl. Ap. 18, c εἰσὶν οὗτοι οἱ κατήγοροι πολλοὶ καὶ πολὺν χρόνον ἤδη κατηγορηκότες. *a, 260 ἤδη γάρ ποτ᾽ ἐγὼ καὶ ἀρείοσιν ἠέ περ ὑμῖν | ἀνδράσιν ὡμίλησα, schon manchmal. P. Symp. 216e ἐγὼ ἤδη ποτ᾽ εἶδον. S. OR. 1299 ὦ δεινότατον πάντων ὅσ᾽ ἐγὼ | προσέκυρσ᾽ ἤδη, quae iam (= adhuc) expertus sum, bisher. Steht eine gegenwärtig bereits stattfindende Handlung im Gegensatze zu einer zukünftigen, so lässt sich ἤδη oft mit für jetzt, in praesens übersetzen. X. Cy. 4. 1, 2 ἐγὼ δὲ ξύμπαντας μὲν ὑμᾶς ἤδη ἐπαινῶ: ὧν δ̓ ἕκαστος ἄξιος. . . τὴν ἀξίαν ἑκάστῳ πειράσομαι ἀποδιδόναι. Vgl. 4. An. 1. 4, 16. Cy. 7. 2, 26 ἀποδίδωμι ἤδη γυναῖκα ἔχειν ἣν εἶχες. — b) u, 315 εἰ δ̓ ἤδη μ̓ αὐτὸν κτεῖναι μενεαίνετε χαλκῷ, | καί κε τὸ βουλοίμην, iam, sofort. Ar. R. 527 οὐ τάχ̓, ἀλλ᾽ ἤδη ποιῶ. X. A. 1.3.11 ἕως τε μένομεν αὐτοῦ, σκεπτέον μοι δοκεῖ εἶναι, ὅπως ἀσφαλέστατα μενοῦμεν, εἴ τε ἤδη δοκεῖ ἀπιέναι, ὅπως ἀσφαλέστατα ἄπιμεν. Vgl. 2. 2, 1. 3. 1, 46. 7. 1, 8 ἠσπάζετο αὐτὸν ὡς ἀποπλευσόμενος ἤδη. Dem. 18.10 ἀναστάντες καταψηφίσασθε ἤδη. — c) a, 303 αὐτὰρ ἐγὼν ἐπὶ νῆα θοὴν κατελεύσομαι ἤδη, nunmehr (nachdem ich dir diese Weisungen gegeben habe). *a, 98 φρονέω δὲ διακρινθήμεναι ἤδη | Ἀργείους καὶ Τρῶας. u, 333 νῦν δ̓ ἤδη τόδε δῆλον, ὅ τ̓ οὐκέτι νόστιμός ἐστιν, jetzt nunmehr (nach der erfolglosen Reise Telemachs). *p, 844 ἤδη νῦν, Ἕκτορ, μεγάλ᾽ εὔχεο, nunmehr (nach deinem Siege) jetzt (der Gegensatz folgt 852). k, 472 δαιμόνἰ, ἤδη νῦν μιμνήσκεο πατρίδος αἴης, jetzt nunmehr, d. i. jetzt endlich. Vgl. o, 65. π, 168. S. OC. 103 ἀλλά μοι, θεαί, | βίου . . δότε | πέρασιν ἤδη καὶ καταστροφήν τινα. Plut. Flam. 20 ἀναπαύσωμεν ἤδη ποτὲ τὴν πολλὴν φροντίδα Ῥωμαίων, tandem aliquando. P. Prot. 361e νῦν δ̓ ὥρα ήδη καὶ ἐπ᾽ ἄλλο τι τρέπεσθαι, jetzt nunmehr (nach dieser langen Unterredung). X. Ag. 1, 6 ὅσα γε μὴν ἐν τῇ βασιλείᾳ διεπράξατο, νῦν ἤδη διηγήσομαι. Eur. Tr. 234 δοῦλαι γὰρ δὴ | Δωρίδος ἐσμὲν χθονὸς ἤδη. J. T. 1079 σὸν ἔργον ἤδη καὶ σὸν εἰσβαίνειν δόμους. P. Prot. 316c τοῦτ᾽ οὖν ἤδη σὺ σκόπει. S. OC. 1619 τοῦδε τἀνδρὸς ἔσχεθ̓, οὗ τητώμεναι | τὸ λοιπὸν ἤδη τὸν βίον διάξετον, künftig nunmehr (nachdem ich der Erde entrückt bin), wie lat. posthac iam. Vgl. Tr. 168. 921. Ph. 454. Eur. Andr. 1258. Pl. Ap. 41, c ἤδη τὸν λοιπὸν χρόνον ἀθάνατοί εἰσιν. Th. 1.18 καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἴ τινές που διασταῖεν, πρὸς τούτους ἤδη ἐχώρουν, schlossen sie sich nunmehr (seitdem die Möglichkeit zum Anschlusse vorhanden war) an diese an. X. H. 2.4.1 Θηραμένης μὲν δὴ οὕτως ἀπέθανεν: οἱ δὲ τριάκοντα, ὡς ἐξὸν ἤδη αὐτοῖς τυραννεῖν ἀδεῶς, προεῖπον κτλ. Cy. 7. 5, 58 ποιήσας δὲ τοῦτο τὰ ἄλλα ἤδη ἤρχετο διοικεῖν. Eur. Hel. 914 ἤδη τὰ τοῦ θεοῦ καὶ τὰ τοῦ πατρὸς σκόπει, nunmehr = ferner. Heracl. 214 ἃ δ̓ ἐκτὸς ἤδη τοῦ προσήκοντός σε δεῖ | τῖσαι λέγω σοι παισί. Ἐνταῦθ᾽ ἤδη, τότε ἤδη, da vollends oder: dann erst, tum demum, οὕτως ἤδη, ita demum. Th. 4.35 ὡς δὲ ἐνέδοσαν, ἐνταῦθα ἤδη πολλῷ ἔτι πλέονι βοῇ τεθαρσηκότες οἱ ψιλοὶ ἐπέκειντο. X. M. 2.9.7 ἐπεὶ δὲ τοῦτό τε καὶ ἄλλα τοιαῦτα ὁ Ἀρχέδημος διεπράξατο, ἤδη τότε . . πολλοὶ τῶν φίλων ἐδέοντο, da vollends, s. das. Kühners Bmrk. Dem. 18.292 ταῦτά μοι δεῖξον, καὶ τότ᾽ ἤδη κατηγόρει μου, dann erst. Vgl. Andoc. 1.9. Aeschin. 1.23. Th. 5.76 ἐβούλοντο δὲ πρῶτον σπονδὰς ποιήσαντες πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους αὖθις ὕστερον καὶ ξυμμαχίαν, καὶ οὕτως ἤδη τῷ δήμῳ ἐπιτίθεσθαι. Vgl. 5, 38. 6, 48. Symp. 199, b.

Aus der zeitlichen Bedeutung von ἤδη: schon, sofort, nunmehr entwickeln sich verschiedene übertragene Bedeutungen. a) Selten wird das zeitliche schon auf den Raum übertragen. Hdt. 3.5 ἀπὸ ταύτης (τῆς λίμνης) ἤδη Αἴγυπτος, von diesem See ab beginnt schon Ägypten (sobald man ihn hinter sich hat, ist man schon in Ägypten). Vgl. 4, 99. 7, 176 ἐκ δὲ τοῦ στεινοῦ τῆς Εὐβοίης ἤδη τὸ Ἀρτεμίσιον δέκεται αἰγιαλός. Th. 3.95 καὶ Φωκεῦσιν ἤδη ὅμορος ἡ Βοιωτία ἐστίν, s. das. Classen. Eur. Hipp. 1200. Öfter drückt ἤδη, entsprechend dem lat. iam oder etiam (= et iam) eine Steigerung aus: gar, vollends. Hdt. 2.148 τὸν (λαβύρινθον) ἐγὼ ἤδη εἶδον λόγου μέζω, schon unsäglich gross, d. i. ganz unsäglich gross. 8, 105 Ἑρμότιμος ἦν, τῷ μεγίστη τίσις ἤδη ἀδικηθέντι ἐγίνετο. 106 ὦ πάντων ἀνδρῶν ἤδη μάλιστα ἀπ᾽ ἔργων ἀνοσιωτάτων τὸν βίον κτησάμενε, ubi v. Baehr. X. H. 3.5.14, ubi v. Breitenb. 5. 1, 4. Ar. Ach. 312 ταῦτα δὴ τολμᾷς λέγειν | ἐμφανῶς ἤδη πρὸς ἡμᾶς; = sogar. 315 τοῦτο τοὖπος δεινὸν ἤδη, vollends unerhört. Vgl. V. 426. S. El. 92 τὰ δὲ παννυχίδων ἤδη στυγεραὶ | ξυνίσασ᾽ εὐναὶ μογερῶν οἴκων, | ὅσα τὸν δύστηνον ἐμὸν θρηνῶ | πατέρα “atque vigilias demum si commemorem” Ellendt-Genthe, L. S. 305. X. Hier. 7, 3 οἷς ἂν ἐμφύῃ τιμῆς τε καὶ ἐπαίνου ἔρως, οὗτοί εἰσιν ἤδη οἱ πλεῖστον τῶν βοσκημάτων διαφέροντες. Comm. 2. 1, 14 τοῦτο μέντοι ἤδη λέγεις δεινὸν πάλαισμα “Wahrlich das ist mir erst eine recht meisterliche Finte”, s. das. Kühners Bmrk. P. Phaedr. 260c παγγέλοιόν γ̓ ἂν ἤδη εἴη. Symp. 204, b δῆλον δὴ τοῦτό γε ἤδη καὶ παιδί, sogar auch einem Kinde. X. M. 2.1.5 ἆρ᾽ οὐκ ἤδη τοῦτο κακοδαιμονῶντός ἐστιν; Vgl. Ag. 5, 4. So auch οὐ μόνον . . ἀλλ᾽ ἤδη X. C. 8.8.16, nicht nur, sondern sogar. — b) Zuweilen wird mit ἤδη (sofort) ein gleich zur Hand liegendes Beispiel eingeführt, ähnlich wie mit dem häufigeren αὐτίκα, vgl. § 497, 5. S. 115. Hdt. 2.15 εἰ ὦν βουλόμεθα γνώμῃσι τῇσι Ἰώνων χρᾶσθαι τὰ περὶ Αἴγυπτον . . ἀποδεικνύοιμεν ἂν τούτῳ τῷ λόγῳ χρεώμενοι Αἰγυπτίοισι οὐκ ἐοῦσαν πρότερον χώρην: ἤδη γάρ σφι τό γε Δέλτα ἐστὶ κατάρρυτόν τε καὶ νεωστὶ ἀναπεφηνός, gleich das (eben besprochene) Delta. Vgl. 4, 45. X. conv. 5, 5 οὕτω μὲν τοίνυν ἤδη οἱ ἐμοὶ ὀφθαλμοὶ καλλίονες ἂν τῶν σῶν εἴησαν, so dürften demnach z. B. gleich meine Augen schöner sein als die deinigen. — c) Aus dem zeitlichen nunmehr entwickelt sich ein folgerndes nunmehr, d. i. wie sich nunmehr (aus dem Gesagten) ergiebt, daher: hiernach. Hdt. 6.53 ἤδη ὦν ὀρθῷ λόγῳ χρεωμένῳ μέχρι Περσέος ὀρθῶς εἴρηταί μοι, hiernach also habe ich mit gutem Grunde gesagt. 7, 184 ἤδη ὦν ἄνδρες ἂν εἶεν ἐν αὐτοῖσι τέσσερες μυριάδες καὶ εἴκοσι. Vgl. 2, 144. X. A. 4.7.6 τὸ λοιπὸν οὖν ἤδη γίγνεται ὡς ἡμίπλεθρον. Ap. 18 πῶς οὐκ ἂν ἤδη δικαίως καὶ ὑπὸ θεῶν καὶ ὑπ᾽ ἀνθρώπων ἐπαινοίμην; wie sollte ich hiernach (zufolge des eben Dargelegten) nicht mit Recht gelobt werden? Zuweilen in dem abgeschwächten Sinne eines nun. X. M. 3.5.1 ἐπισκοπῶμεν, ὅπου ἤδη τὸ δυνατόν ἐστιν, worin denn nun eigentlich die Möglichkeit liegt. Vgl. Kühner z. d. St. Hipp. 3, 4 καὶ οὕτως, ὅσα ἐστὶν ἤδη ἐν ἵππῳ ἀναβεβαμένῳ, πάντα ἐπιδεδειγμένα ἔσται. Wie beim Übergange zu einem neuen Gedanken (ferner), so erscheint ἤδη bei Herodot auch bei ergänzender Einführung eines abweichenden Berichts. Hdt. 4.77 καίτοι τινὰ ἤδη ἤκουσα λόγον ἅλλον, doch habe ich auch noch eine andere Geschichte gehört. 7, 35 ἤδη δὲ ἤκουσα, ὡς κτλ. Vgl. 55 extr. 2, 175 ἤδη δέ τινες λέγουσι ὡς ἄνθρωπος διεφθάρη. 9, 84. 95.