Raphael Kühner, Bernhard Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache
Ildar Ibraguimov, Ed.

a) Optativ und Infinitiv.

Wenn die Oratio obliqua in die Gegenwart fällt, also von einem Haupttempus abhängt, so behalten die Nebensätze stets den Modus der direkten Rede bei: φημί σε, εἰ τοῦτο λέγεις, ἁμαρτάνειν. Φημί σε, ἐὰν τοῦτο λέγῃς, ἁμαρτήσεσθαι. Φημί σε, εἰ τοῦτο λέγοις, ἁμαρτάνειν ἄν. Hdt. 1.1 (φασὶ) ἕκτῃ ἡμέρῃ ἀπ᾽ ἧς ἀπίκοντο . . ἐλθεῖν ἐπὶ τὴν θάλασσαν γυναῖκας. 1, 5 οὐ γὰρ ἁρπαγῇ σφέας χρησαμένονς λέγουσι ἀγαγεῖν αὐτὴν ἐς Αἴγυπτον, ἀλλ᾽ ὡς ἐν τῷ Ἄργει ἐμίσγετο τῷ ναυκλήρῳ τῆς νεός,

ἐπείτε ἔμαθε ἔγκυος ἐοῦσα, . . ἐθελοντὴν αὐτὴν τοῖσι Φοίνιξι συνεκπλῶσαι. Lys. 24.119 συλλέγεσθαί φησιν ἀνθρώπους ὡς ἐμὲ πονηροὺς καὶ πολλούς, οἳ τὰ ἑαυτῶν ἀνηλώκασι. 22, 1 λέγοντες ὅτι ὑμεῖς, εἰ ὡς μάλιστα αὐτοὺς ἀδικεῖν ἡγεῖσθε, οὐδὲν ἧττον καὶ τοὺς περὶ τούτων ποιουμένους λόγους συκοφαντεῖν νομίζετε. 1, 5 ταύτην ἐμοὶ μόνην ἡγοῦμαι σωτηρίαν, ἐὰν ὑμῖν εἰπεῖν ἅπαντα δυνηθῶ. X. M. 2.1.27 ἐλπίζω εἰ τὴν πρὸς ἐμὲ ὁδὸν τράποιο, σφόδρ᾽ ἄν σε τῶν καλῶν καὶ σεμνῶν ἀγαθὸν ἐργάτην γενέσθαι. An. 5. 7, 6 εὖ ἴστε . . ὅτι, ἐάν τις εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλῃ ἰέναι, πρὸς ἑσπέραν δεῖ πορεύεσθαι. Pl. Crat. 398, b λέγουσιν ὡς, ἐπειδάν τις ἀγαθὸς ὢν τελευτήσῃ, μεγάλην μοῖραν καὶ τιμὴν ἔχει. Ap. 38, d ἴσως με οἴεσθε ἀπορίᾳ λόγων ἑαλωκέναι τοιούτων οἷς ἂν ὑμᾶς ἔπεισα, εἰ ᾤμην δεῖν κτλ.(Smyth 2618)

Fällt aber die Oratio obliqua in die Vergangenheit, ist sie also von einem historischen Tempus abhängig, so kann in den Nebensätzen statt des Indikativs eines Haupttempus und statt des Konjunktivs der Optativ (ohne ἄν) eintreten. (Über diesen sogen. Optativus obliquus s. § 399, 5.) Ausgenommen sind natürlich solche Nebensätze, welche als Bemerkungen oder Erklärungen des Erzählers keinen integrierenden Teil der Rede bilden und daher durch den Indikativ ausgedrückt werden. Hdt. 1.24 (λέγουσι) τὸν Ἀρίονα . . παραιτήσασθαι, ἐπειδή σφι οὕτω δοκέοι, περιιδεῖν αὐτὸν . . ἀεῖσαι (or. recta: ἐπειδὴ ὑμῖν οὕτω δοκέει, παραιτοῦμαι περιιδεῖν με . . ἀεῖσαι). 50 Λυδοῖσί τε πᾶσι προεῖπε θύειν πάντα τινὰ αὐτῶν τοῦτο, ὅ τι ἔχοι ἕκαστος (or. r.: θυέτω πᾶς τις ὑμῶν τοῦτο, ὅ τι ἔχει ἕκαστος). 3, 75 τελευτέων ἔλεγε, ὅσα ἀγαθὰ Κῦρος Πέρσας πεποιήκοι (or. r.: πολλὰ ἀγ. Κ. Π. πεποίηκε). Lys. 12.74 εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλοι τοῦ ὑμετέρου θορύβου, ἐπειδὴ πολλοὺς Ἀθηναίων εἰδείη τοὺς τὰ ὅμοια πράττοντας αὑτῷ (or. r.: οὐδὲν μέλει, ἐπειδὴ οἶδα). X. A. 1.8.12 Κῦρος . . τῷ Κλεάρχῳ ἐβόα ἄγειν τὸ στράτευμα κατὰ μέσον τὸ τῶν πολεμίων, ὅτι (quia) ἐκεῖ βασιλεὺς εἴη (or. r.: ἄγε, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύς ἐστιν). 3. 5, 15 οἱ δ̓ ἔλεγον, ὅτι τὰ πρὸς μεσημβρίαν τῆς ἐπὶ Βαβυλῶνα (sc. ὁδοῦ) εἴη καὶ Μηδίαν, δι᾽ ἧσπερ ἥκοιεν (or. r.: τὰ . . ἐστι . ., δι᾽ ἧσπερ ἥκετε). 6. 6, 25 ὁ Κλέανδρος εἶπεν, ὅτι Δέξιππον μὲν οὐκ ἐπαινοίη, εἰ ταῦτα πεποιηκὼς εἴη (or. r.: Δ. οὐκ ἐπαινῶ, εἰ τ. πεποικώς ἐστιν). Vgl. 4. 8, 26. 7. 1, 33 ἔλεγεν, ὅτι ἕτοιμος εἴη ἡγεῖσθαι αὐτοῖς . ., ἔνθα πολλὰ καὶ ἀγαθὰ λήψοιντο (or. r.: ἕτοιμός εἰμι ἡγ. ὑμῖν, ἔνθα . . λήψεσθε). Hell. 2. 3, 17 ἔλεγεν ὁ Θηραμένης, ὅτι, εἰ μή τις κοινωνοὺς ἱκανοὺς λήψοιτο τῶν πραγμάτων, ἀδύνατον ἔσοιτο τὴν ὀλιγαρχίαν διαμένειν (or. r.: εἰ μή τις λήψεται, ἀδύνατον ἔσται). Vgl. 50. 2. 4, 4. 3. 1, 27. Cy. 1. 5, 3 ibiqu. Born. 2. 3, 55 εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, εἰ μὴ σιωπήσειεν (or. r.: οἰμώξει, ἐὰν μὴ σιωπήσῃς). An. 1. 9, 11 καὶ εὐχὴν δέ τινες αὐτοῦ ἐξέφερον, ὡς εὔχοιτο τοσοῦτον χρόνον ζῆν, ἔστε νικῴη καὶ τοὺς εὖ καὶ τοὺς κακῶς ποιοῦντας ἀλεξόμενος (or. r.: εὔχεται . . ἔστ᾽ ἂν νικᾷ). 2. 1, 2 ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς . . προιέναι εἰς τὸ πρόσθεν, ἕως Κύρῳ συμμείξειαν (or. r.: πρόιτε, ἕως ἂν συμμείξητε). 5. 1, 1 ηὔξαντο σωτήρια θύσειν, ἔνθα πρῶτον εἰς φιλίαν γῆν ἀφίκοιντο (or. r.: θύσομεν, ἔνθα ἂν ἀφικώμεθα). Cy. 1. 4, 14 ἀπηγόρευε μηδένα βάλλειν, πρὶν Κῦρος ἐμπλησθείη θηρῶν (or. r.: μηδεὶς βαλλέτω, πρὶν ἂν Κ. ἐμπλησθῇ). Th. 4.80 ἤλπιζον ἀποτρέψειν αὐτοὺς μάλιστα, εἰ ἀντιπαραλυποῖεν (or. r.: ἀποτρέψομεν ἐὰν λυπῶμεν). Vgl. 4. 76, 5. 5. 14, 3. X. Ag. 1. 10 Τισσαφέρνης ὤμοσεν Ἀγησιλάῳ, εἰ σπείσαιτο, ἕως ἔλθοιεν, οὓς πέμψειε πρὸς βασιλέα ἀγγέλους, διαπράξεσθαι αὐτῷ ἀφεθῆναι αὐτονόμους τὰς ἐν τῇ Ἀσίᾳ πόλεις Ἑλληνίδας (or. r.: ἐὰν σπείσῃ, ἕως ἂν ἔλθωσιν, οὓς ἂν πέμψω . . διαπράξομαι). Vgl. Pl. civ. 455, b.

Anmerk. 1. Der Indikativ einer historischen Zeitform bleibt der Deutlichkeit wegen in der Regel auch in der obliquen Rede nach einem Präteritum, weil der Optativ unentschieden lassen würde, ob in der direkten Rede der Indikativ eines Haupttempus (sowie der Konjunktiv) oder der Indikativ einer historischen Zeitform gestanden hätte¹). Hdt. 1.87 λέγεται . . Κροῖσον . . | ἐπιβώσασθαι τὸν Ἀπόλλωνα ἐπικαλεόμενον, εἴ τί οἱ κεχαρισμένον ἐξ αὐτοῦ ἐδωρήθη, παραστῆναι (or. recta: παράστηθί μοι, εἴ τί σοι κ. ἐξ ἐμοῦ ἐδωρήθη). 5, 84 ἀπέφαινον λόγῳ, ὡς οὐκ ἀδικοῖεν: ὅσον μὲν γὰρ χρόνον εἶχον τὰ ἀγάλματα ἐν τῇ χώρῃ, ἐπιτελέειν τὰ συνέθεντο (or. r.: ὅσον μ. γ. χ. εἴχομεν . ., ἐπετελέομεν). Th. 1.91 τὴν πόλιν ὅτε ἐδόκει ἐκλιπεῖν ἄμεινον εἶναι . ., ἄνευ ἐκείνων ἔφασαν γνόντες τολμῆσαι (or. r.: ὅτε ἐδόκει, ἐτολμήσαμεν). 6, 28 ἐβόων ὡς . . οὐδὲν εἴη ὅ τι οὐ μετ᾽ ἐκείνου ἐπράχθη (or. r.: οὐδέν ἐστιν ὅ τι οὐκ ἐπράχθη.) 5, 49 λέγοντες μὴ ἐπηγγέλθαι πω ἐς Λακεδαίμονα τὰς σπονδάς, ὅτ᾽ ἐσέπεμψαν τοὺς ὁπλίτας (or. r.: οὐκ ἐπηγγελμέναι πω ἦσαν αἱ σπονδαί, ὅτ᾽ ἐσεπέμψαμεν τ. ὁ.). X. A. 1.2.21 ἧκεν ἄγγελος λέγων, ὅτι λελοιπὼς εἴη Συέννεσις τὰ ἄκρα, ἐπεὶ ᾔσθετο, ὅτι τὸ Μένωνος στράτευμα ἤδη ἐν Κιλικίᾳ ἦν (or. r.: λἑλοιπε . ., ἐπεὶ ᾔσθετο). Vgl. 2. 1, 3 ὅθεν ὥρμηντο . . ὅθεν περ ἦλθε. Hell. 1. 5, 3 τοῖς ἰδίοις χρήσεσθαι ἔφη, ἃ ὁ πατὴρ αὐτῷ ἔδωκεν. 5 καλῶς μὲν ἔφη αὐτοὺς λέγειν, οὐ δυνατὸν δ̓ εἶναι παρ᾽ ἃ βασιλεὺς ἐπέστειλεν αὐτῷ ἄλλα ποιεῖν. Pl. Ap. 29, c ἔφη ἢ τὴν ἀρχὴν οὐ δεῖν ἐμὲ δεῦρο εἰσελθεῖν ἤ, ἐπεὶ εἰσῆλθον, οὐχ οἷόν τ᾽ εἶναι κτλ. Ebenso irreal, s. § 550, A. 5. X. M. 1.3.3 οὔτε γὰρ τοῖς θεοῖς ἔφη καλῶς ἔχειν, εἰ ταῖς μεγάλαις θυσίαις μᾶλλον ἢ ταῖς μικραῖς ἔχαιρον . .: οὔτ᾽ ἂν τοῖς ἀνθρώποις ἄξιον εἶναι ζῆν, εἰ τὰ παρὰ τῶν πονηρῶν μᾶλλον ἦν κεχαρισμένα τοῖς θεοῖς ἢ τὰ παρὰ τῶν χρηστῶν (or. r.: οὔτε καλῶς εἶχεν, εἰ ἔχαιρον, οὔτ᾽ ἂν ἄξιον ἦν . ., εἰ . . ἦν. Vgl. An. 6. 6, 25. (In Stellen wie X. H. 5.2.8 ἐδίδασκον, ὡς . . συνεστρατεύοντο, ὅποι ἡγοῖντο. Dem. 30.20 ἀπεκρίναντο . ., ὅτι οὐδεὶς μάρτυς παρείη, κομίζοιτο δὲ λαμβάνων καθ᾽ ὁποσονοῦν δέοιτ᾽ Ἄφοβος παῤ αὐτῶν, steht der Optativ nicht wegen der obliquen Rede, sondern ist von einer unbestimmten Frequenz, s. § 560, 4. § 565 gebraucht und müsste daher auch in der direkten Rede stehen: συνεστρατευόμεθα, ὅποι ἡγοῖντο, ἐκομίζετο Ἄφοβος λαμβάνων καθ᾽ ὁποσονοῦν δέοιτο). Nur in den Kausalsätzen mit ὅτι oder ὡς (in denen eine Zweideutigkeit nicht leicht entstehen kann) tritt zuweilen der Optativ Aor. für den Indikativ ein. X. H. 7.1.34 εἶχε γὰρ λέγειν . . ὡς Λακεδαιμόνιοι διὰ τοῦτο πολεμήσειαν αὐτοῖς, ὅτι οὐκ ἐθελήσαιεν μετ᾽ Ἀγησιλάου ἐλθεῖν ἐπ᾽ αὐτόν (or. r.: ὅτι οὐκ ἠθέλησαν). S. unter 3. Ganz vereinzelt in einem Temporalsatze mit ἐπεί. X. C. 5.3.26 λέγει ὅτι ἥκουσιν αὐτῷ ἄγγελοι ὡς ὁ Ἀσσύριος, ἐπεὶ πύθοιτο τὰ περὶ τοῦ φρουρίου, χαλεπῶς ἐνέγκοι. — Zu beachten ist, dass man nicht überall da, wo in einem Nebensatze der Indikativ einer historischen Zeitform steht, denselben als aus der direkten Rede herübergenommen zu betrachten hat, sondern häufig beruht er darauf, dass der Gedanke zugleich eine Bemerkung des Berichtenden darstellt, s. § 595, 3.

Anmerk. 2. Wie ein hypothetisches Satzgefüge mit εἰ c. ind. praeteriti der direkten Rede in der indirekten Rede unverändert bleibt, s. die Beispiele in Anm. 1, so auch ein solches mit εἰ c. opt. Th. 1.136 extr. ἐκεῖνον δ̓ ἄν, εἰ ἐκδοίη αὐτόν, . . σωτηρίας ἂν της ψυχῆς ἀποστερῆσαι (or. r.: εἰ ἐκδοίης, ἀποστερήσαις ἄν). X. M. 1.2.15.

Anmerk. 3. Dass die mit ὥστε eingeleiteten Nebensätze in der indirekten Rede regelmässig durch den Infinitiv (Acc. c. Inf.) ausgedrückt werden, ist § 584 f. besprochen. Ausnahmen sind selten: Isocr. 17.11 ἀφικνοῦνταί μοι οἱ ἀπαγγέλλοντες ὅτι . . Σατύρῳ οὕτως ἁπάντων μεταμέλει τῶν πεπραγμένων, ὥστε πίστεις τὰς μεγίστας αὐτῷ δεδωκὼς εἴη. X. H. 3.5.23.(Smyth 2619)

Eine Art von obliquer Rede liegt auch dann vor, wenn der Nebensatz zwar nicht einer indirekten Rede angehört, aber den Gedanken eines Andern, nicht eine Behauptung des Redenden (des Erzählers) enthält. Auch in diesem Falle kann nach einer historischen Zeitform die innere Abhängigkeit des Nebensatzes durch den Optativ bezeichnet werden. e, 240 δένδρεα μακρὰ πεφύκει, | . . τά οἱ πλώοιεν ἐλαφρῶς (aus dem Geiste der Kalypso). *e, 301 τὸν κτάμεναι μεμαώς, ὅστις τοῦ γ̓ ἀντίος ἔλθοι, käme. Vgl. *s, 508. *y, 749. l, 289. q, 70 πὰρ δ̓ ἐτίθει κάνεον καλήν τε τράπεζαν, | πὰρ δὲ δέπας οἴνοιο πιεῖν, ὅτε θυμὸς ἀνώγοι. Vgl. i, 333. *f, 580 οὐκ ἔθελεν φεύγειν, πρὶν πειρήσαιτ᾽ Ἀχιλῆος. Vgl. § 568, c. S. Tr. 903 κρύψασ᾽ ἑαυτήν, ἔνθα μή τις εἰσίδοι, ubi se a nullo visum iri credebat. OR. 1247 καλεῖ (Pr. hist.) τὸν ἤδη Λάιον πάλαι νεκρόν, | μνήμην παλαιῶν σπερμάτων ἔχους᾿, ὑφ᾽ ὧν | θάνοι μὲν αὐτός κτλ. Vgl. Tr. 164 f. Hdt. 7.2 ἐστασίαζον (οἱ παῖδες), ὁ μὲν Ἀρτοβαζάνης, κατότι πρεσβύτατός τε εἴη παντὸς τοῦ γόνου, καὶ ὅτι νομιζόμενον εἴη πρὸς πάντων ἀνθρώπων τὸν πρεσβύτατον τὴν ἀρχὴν ἔχειν: Ξέρξης δέ, ὡς Ἀτόσσης τε παῖς εἴη. Th. 2.21 ἐκάκιζον (τὸν Περικλέα), ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι, quod exercitum non educeret. 4, 65 τοὺς στρατηγοὺς . . ἐζημίωσαν . ., ὡς (quia) . . δώροις πεισθέντες ἀποχωρἡσειαν. (Vgl. Anm. 1.) X. A. 1.8.12. Th. 5. 35, 4 τά τε ἄλλα χωρία εἶχον, μένοντες ἕως σφίσι κἀκεῖνοι ποιήσειαν τὰ εἰρημένα. Vgl. 3, 102 extr. Hell. 3. 2, 20 ἀλλήλοις σπονδὰς ἐποιήσαντο, ἕως ἀπαγγελθείη τὰ λεχθέντα Δερκυλίδᾳ μὲν εἰς Λακεδαίμονα, Τισσαφέρνει δὲ ἐπὶ βασιλέα. Oft bei εἰ. β, 342 f. ἐν δὲ πίθοι οἴνοιο παλαιοῦ ἡδυπότοιο | ἕστασαν, . . εἴ ποτ̓ Ὀδυσσεὺς | οἴκαδε νοστήσειε, es waren Krüge alten süssen Weines hingestellt, “indem man des Falles gedachte, wenn O. zurückkehrte.” Andoc. 4.15 τὰ χρήματα τῷ δήμῳ ἔδωκεν, εἴ πως τελευτήσειεν ἄπαις, für den Fall, dass er kinderlos stürbe. X. A. 4.1.8 οὐδὲ τοὺς ἀνθρώπους ἐδίωκον ὑποφειδόμενοι, εἴ πως ἐθελήσειαν οἱ Καρδοῦχοι διιέναι αὐτοὺς ὡς διὰ φιλίας. Th. 3.21 εἴ τις ἔξωθεν . . ἐπίοι. 2, 5 εἴ τι ἄρα μὴ προχωροίη. 4, 131 Πελοποννήσιοι ἱδρύθησαν ἐπὶ λόφου . ., ὃν εἰ μὴ ἕλοιεν οἱ ἐναντίοι, οὐκ ἐγίγνετο σφῶν περιτείχισις “proprie Th. in verbis ὃν εἰ μὴ ἕλοιεν ita incepit, ut si haec e mente Scionaeorum dicturus οὐ γίγνεσθαι ἂν σφῶν περιτείχισιν (ἐνόμιζον) perrecturus esset; sed hanc sententiam miscuit cum altera ὃν εἰ μὴ ᾕρουν οἱ ἐναντίοι, οὐκ ἐγίγνετο σφῶν περιτείχισις” Poppo. Ebenso Dem. 18.145 οὐκ ἦν τοῦ πρὸς ὑμᾶς πολέμου πέρας οὐδ᾽ ἀπαλλαγὴ Φιλίππῳ, εἰ μὴ Θηβαίους καὶ Θετταλοὺς ἐχθροὺς ποιήσειε τῇ πόλει. S. Ai. 313 ἔπειτ᾽ ἐμοὶ τὰ δείν᾽ ἐπηπείλησ᾽ ἔπη, | εἰ μὴ φανοίην πᾶν τὸ συντυχὸν πάθος. OC. 352 μοχθοῦσα τλήμων δεύτερ᾽ ἡγεῖται (Pr. hist.) τὰ τῆς | οἴκοι διαίτης, εἰ πατὴρ τροφὴν ἔχοι. Dass statt des Optativus obliquus auch die Modusform der oratio recta gewählt werden kann, ist aus § 595 zu ersehen, also: σπονδὰς ἐποιήσαντο ἕως ἂν ἀπαγγελθῇ — ἐπηπείλησεν εἰ μὴ φανῶ. — So im Lateinischen der Konjunktiv: C. Tusc. 5 § 105 Aristides nonne ob eam causam expulsus est patria, quod praeter modum justus esset (als Ansicht seiner Mitbürger), s. Kühners Bmrk. ad C. Tusc. 5 § 62.(Smyth 2622)

Statt des Konjunktiv mit ἄν tritt in der oratio obliqua der Optativ ohne ἄν ein (s. Nr. 2). Zwar findet sich in den Handschriften nicht selten die Partikel zugefügt; allein diese Stellen berechtigen nicht zu dem Schlusse, dass bei dem Übergange des Konjunktivs in den optativus obliquus das Modaladverb beibehalten werden könnte; denn sie sind teils nicht beweiskräftig, teils kritisch zu beanstanden. *h, 387 ἠνώγει Πρίαμος . . εἰπεῖν, αἴ κέ περ ὔμμι φίλον καὶ ἡδὺ γένοιτο, | μῦθον Ἀλεξάνδροιο. Die Worte αἴ κε . . ἡδὺ γένοιτο gehören nicht zur or. obl., sondern sind ein selbständiger Zusatz des Heroldes²). *b, 597 στεῦτο γὰρ εὐχόμενος νικησέμεν, εἴπερ ἂν αὐταὶ | Μοῦσαι ἀείδοιεν. Der Satz εἴπερ ἂν . . ἀείδοιεν kann in direkter Rede ebenso lauten: νικήσω, εἴπερ ἂν ἀείδοιεν, vgl. Χ, 219³). *g, 208 ἦ τ᾽ ἂν ἔγωγε | νῦν μὲν ἀνώγοιμι πτολεμίζειν υἷας Ἀχαιῶν | νήστιας ἀκμήνους, ἅμα δ̓ ἠελίῳ καταδύντι | τεύξεσθαι μέγα δόρπον, ἐπὴν τισαίμεθα λώβην. Der Optativ τισαίμεθα ist nicht durch die oblique Rede, sondern durch den Einfluss des vorausgehenden Optativs hervorgerufen, wie Ω, 227 u. δ, 222. Th. 8.54 ἐψηφίσαντο πλεύσαντα τὸν Πείσανδρον καὶ δέκα ἄνδρας μετ᾽ αὐτοῦ πράσσειν, ὅπῃ ἂν αὐτοῖς δοκοίη ἄριστα ἕξειν, direkt nicht ὅπῃ ἂν δοκῇ, sondern ὅπῃ ἂν δοκοίη, vgl. § 552, Anm. 3. Ebenso 7. 48, 3 ἐξ ὧν ἄν τις διαβάλλοι u. 8. 76, 6 οἵπερ ἂν βουλεύοιεν. — Von der neueren Kritik geändert sind u. a. folgende Stellen: Aesch. P. 450 f. ἐνταῦθα πέμπει τούσδ̓, ὅπως, ὅταν (Elmsley ὅτ᾽ ἐκ) νεῶν | φθαρέντες ἐχθροὶ νῆσον ἐκσωζοίατο, | κτείνοιεν εὐχείρωτον Ἑλλήνων στρατόν. S. Tr. 6S7 ἕως ἂν (Elmsl. νιν) . . ἁρμό- σαιμι. 164 ἡνίκ᾽ ἂν (ἡνίκα) . . ἀπείη. X. H. 2.3.48 οὐκ οἴονται καλὴν ἂν ἐγγενέσθαι ὀλιγαρχίαν, πρὶν [ἂν] εἰς τὸ ὑπ᾽ ὀλίγων τυραννεῖσθαι τὴν πόλιν καταστήσειαν, vgl. 2. 4, 18. Vect. 5, 13 ἦ, καὶ ἄν τις ἀδικοίη τὴν πόλιν, λέγεις, ὡς χρὴ καὶ πρὸς τοῦτον εἰρήνην ἄγειν; (seit Sauppe ἀδικῇ). An. 1. 5, 9 νομίζων, ὅσῳ μὲν [ἂν] θᾶττον ἔλθοι, τοσούτῳ ἀπαρασκευαστοτέρῳ βασιλεῖ μαχεῖσθαι. 3. 2, 12 ὁπόσους [ἂν] κατακάνοιεν, vgl. Cy. 7. 5, 49. Comm. 4. 1, 2 μανθάνειν οἷς προσέχοιεν καὶ μνημονεύειν ἃ [ἂν] μάθοιεν. R. L. 2, 10 ὅ τι [ἂν] ἀγαθὸν δοκοίη εἶναι. Antiph. 5.34 οὗτοι δὲ θάνατον τῷ μηνυτῇ τὴν δωρεὰν ἀπέδοσαν, ἀπαγορευόντων τῶν φίλων τῶν ἐμῶν μὴ ἀποκτείνειν τὸν ἄνδρα, πρὶν [ἂν] ἐγὼ ἔλθοιμι. Isae. 10.13 κελεύει ὁ νόμος σὺν ταύταις κύριον εἶναι δοῦναι, ἐάν τω βούλοιτο, τὰ ἑαυτοῦ (Scheibe ὅτῳ βούλοιτο, vgl. 9, 13). Andoc. 1.81 ἕως ἂν (Blass nach Weidner αὖ) οἱ νόμοι τεθεῖεν. Isocr. 17.15 ἠξίουν . . στρεβλοῦν, ἕως [ἂν] τἀληθῆ δόξειεν αὐτοῖς λέγειν. Dem. 30.6 ἐπειδὰν (seit Dobree ἐπειδὴ) τάχιστ᾽ ἀνὴρ εἶναι δοκιμασθείην. X. Ag. 1, 25 ἆθλά τε προὔθηκε καὶ ταῖς ἱππικαῖς τάξεσιν, ἥτις κράτιστα [ἂν] ἱππεύοι, καὶ ταῖς ὁπλιτικαῖς, ἥτις [ἂν] ἄριστα σωμάτων ἔχοι = προεῖπεν ἆθλα εἶναι κτλ.(Smyth 2619)

Die Freiheit, in Nebensätzen der oratio obliqua den Infinitiv (Akkusativ mit dem Infinitive) anzuwenden, hat die griechische Sprache in ausgedehnterem Masse als die lateinische, insofern auch in Nebensätzen, die nicht die Geltung von logischen Hauptsätzen haben, sondern durchaus als abhängig empfunden werden, nicht selten der Infinitiv für den Indikativ eintritt.

a) Adjektivsätze. Hdt. 3.18 τράπεζα τοῦ ἡλίου τοιήδε τις λέγεται εἶναι: λειμών ἐστι ἐν τῷ προαστείῳ ἐπίπλεος κρεῶν, . . ἐς τὸν τιθέναι τὰ κρέα τοὺς ἐν τέλει, log. Hauptsatz. Ebenso Th. 4.98 ὕδωρ τε ἐν τῇ ἀνάγκῃ κινῆσαι, ἣν οὐκ αὐτοὶ ὕβρει προσθέσθαι, ἀλλ᾽ ἐκείνους . . ἀμυνόμενοι βιάζεσθαι χρῆσθαι (Nom. c. Inf. bei gleichem Subj. mit dem Hauptsatze). Vgl. 6, 64 extr. X. A. 2.2.1 οὗτοι δὲ ἔλεγον, ὅτι πολλοὺς φαίη Ἀριαῖος εἶναι Πέρσας ἑαυτοῦ βελτίους, οὓς οὐκ ἂν ἀνασχέσθαι αὐτοῦ βασιλεύοντος, quos non esse laturos. Comm. 1. 1, 8. 3. 11, 1. Pl. Phaed. 110, b. — Hdt. 2.121, a πλοῦτον τούτῳ τῷ βασιλεῖ γενέσθαι ἀργύρου μέγαν, τὸν οὐδένα τῶν ὕστερον ἐπιτραφέντων βασιλέων δύνασθαι ὑπερβαλέσθαι, divitias quibus nemo maiores habere posset. 2, 141 τοῖσι (= οἷς) . . δεδόσθαι ἐξαιρέτους ἑκάστῳ δυώδεκα ἀρούρας. 6, 117 ἄνδρα οἱ δοκέειν ὁπλίτην ἀντιστῆναι μέγαν, τοῦ τὸ γένειον τὴν ἀσπίδα πᾶσαν σκιάζειν. Th. 1.91 (ἔφασαν) ὅσα αὖ μετ᾽ ἐκείνων βουλεύεσθαι, οὐδενὸς ὕστεροι γνώμῃ φανῆναι, de quibus rebus consultavissent (nicht: de q. r. se consultavisse). Vgl. 2. 13, 5. 2, 24 τριήρεις . . ἑκατὸν ἐξαιρέτους ἐποιήσαντο . . καὶ τριηράρχους αὐταῖς, ὧν μὴ χρῆσθαι μηδεμιᾷ ἐς ἄλλο τι ἢ μετὰ τῶν χρημάτων περὶ τοῦ αὐτοῦ κινδύνου, ἢν δέῃ, als ob ein Verb wie ἔγνωσαν vorausginge, vgl. 5. 63, 4. 6, 72 ὅσον εἰκὸς εἶναι. Pl. Phaed. 111, a. Aeschin. 3.96 εἶναι δὲ πολλοὺς ἄλλους τῶν Ἑλλήνων, οὓς βούλεσθαι κοινωνεῖν τῆς συντάξεως.

b) Adverbialsätze a) des Ortes, der Zeit, des Grundes, der Vergleichung. Hdt. 3.23 (ἔλεγον) ἀγαγεῖν σφέας ἐς δεσμωτήριον ἀνδρῶν, ἔνθα τοὺς πάντας ἐν πέδῃσι χρυσέῃσι δεδέσθαι “da hätten alle in goldenen Fesseln gelegen.” Pl. civ. 408, c οἱ τραγῳδιοποιοὶ . . Ἀπόλλωνος μέν φασιν Ἀσκληπιὸν εἶναι, ὑπὸ δὲ χρυσοῦ πεισθῆναι πλούσιον ἄνδρα θανάσιμον ἤδη ὄντα ἰάσασθαι, ὅθεν δὴ καὶ κεραυνωθῆναι αὐτόν, unde (= et inde) fulmine eum percussum esse. Vgl. Th. 6. 24, 3. Th. 5. 46, 3 εἰπεῖν τε ἐκέλευον ὅτι καὶ σφεῖς . . ἤδη ἂν Ἀργείους ξυμμάχους πεποιῆσθαι, ὡς παρεῖναί γ̓ αὐτοὺς αὐτοῦ τούτου ἕνεκα, denn deswegen seien sie da. X. M. 1.1.13 ἐθαύμαζε δ̓ εἰ μὴ φανερὸν αὐτοῖς ἐστιν, ὅτι ταῦτα οὐ δυνατὸν ἀνθρώποις εὑρεῖν: ἐπεὶ καὶ τοὺς μέγιστον φρονοῦντας ἐπὶ τῷ περὶ τούτων λέγειν οὐ ταὐτὰ δοξάζειν ἀλλήλοις, vgl. § 569, A. 1. Th. 2. 93, 3 προσδοκία οὐδεμία (ἦν) μὴ ἄν ποτε οἱ πολέμιοι ἐξαπιναίως οὕτως ἐπιπλεύσειαν, ἐπεὶ οὔτ᾽ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς τολμῆσαι ἂν καθ᾽ ἡσυχίαν, οὔτ᾽ εἰ διενοοῦντο, μὴ οὐκ ἂν προαισθέσθαι. Vgl. P. Symp. 189c. — Hdt. 3.26 λέγεται . ., ἐπειδὴ ἐκ τῆς Ὀάσιος ταύτης ἰέναι . ., ἐπιπνεῦσαι νότον μέγαν. 35 ὡς δὲ (cum) ἐν τῇ καρδίῃ εὑρεθῆναι ἐνεόντα τὸν ὀιστόν, εἰπεῖν πρὸς τὸν πατέρα κτλ. 6, 84 Σκύθας γὰρ (sc. φασί) τοὺς νομάδας, ἐπεί τέ σφι Δαρεῖον ἐσβαλεῖν ἐς τὴν χώρην, μετὰ ταῦτα μεμονέναι μιν τείσασθαι. 7, 148 μετὰ δέ, ὡς ἐλθεῖν τοὺς ἀγγέλους ἐς δὴ τὸ Ἄργος, ἐπελθεῖν ἐπὶ τὸ βουλευ: τήριον. 150 extr. ἐπεὶ δέ σφεας παραλαμβάνειν τοὺς Ἕλληνας, οὕτω δὴ ἐπισταμένους, ὅτι οὐ μεταδώσουσι τῆς ἀρχῆς Λακεδαιμόνιοι, μεταιτέειν κτλ. 2. 121, 2 ὡς δὲ τυχεῖν τὸν βασιλέα ἀνοίξαντα τὸ οἴκημα, θωμάσαι κτλ., ὡς δὲ ἀεὶ ἐλάσσω φαίνεσθαι τὰ χρήματα . ., ποιῆσαί μιν τάδε. Bei Hdt. ungemein häufig. Th. 2.102 λέγεται δὲ καὶ Ἀλκμαίωνι τῷ Ἀμφιάρεω, ὅτε δὴ ἀλᾶσθαι αὐτὸν μετὰ τὸν φόνον τῆς μητρός, τὸν Ἀπόλλω ταύτην τὴν γῆν χρῆσαι οἰκεῖν. X. A. 5.7.18. Ap. 5. P. Symp. 174d (ἔφη） ἐπειδὴ γενέσθαι ἐπὶ τῇ οἰκίᾳ τῇ Ἀγάθωνος, ἀνεῳγμένην καταλαμβάνειν τὴν θύραν. e ὡς ἰδεῖν τὸν Ἀγάθωνα, φάναι κτλ., ubi v. Stallb. Hdt. 1.202 (λέγεται) μεθύσκεσθαι, ἐς ὃ ἐς ὄρχησίν τε ἀνίστασθαι καὶ ἐς ἀοιδὴν ἀπικνέεσθαι. Vgl. 2, 102. 5, 85. 86. 7, 171 λοιμὸν γενέσθαι, . . ἔστε τὸ δεύτερον ἐρημωθείσης Κρήτης μετὰ τῶν ὑπολοίπων τρίτους αὐτὴν νῦν νέμεσθαι. 3, 55 τιμᾶν Σαμίους ἔφη, διότι ταφῆναί οἱ τὸν πάππον δημοσίῃ ὑπὸ Σαμίων. Vgl. 3, 156. X. C. 1.3.17 ἐπεὶ δὲ, ἔφη, τὸ μὲν νόμιμον δίκαιον εἶναι, τὸ δὲ ἄνομον βίαιον, σὺν τῷ νόμῳ ἐκέλευεν ἀεὶ τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον τίθεσθαι. 5. 2, 4 ἀπήγγελλον τῷ Κύρῳ, ὅτι τοσαῦτα εἴη ἔνδον ἀγαθά, ὅσα ἐπ᾽ ἀνθρώπων γενεάν, ὡς σφίσι δοκεῖν (i. e. ut sibi videretur), μὴ ἂν ἐπιλιπεῖν τοὺς ἔνδον ὄντας. P. Civ. 359d ἰδεῖν . . νεκρόν, ὡς φαίνεσθαι, μείζω ἢ κατ᾽ ἄνθρωπον. Th. 5.45 πείσειν γὰρ αὐτὸς Ἀθηναίους, ὥσπερ καὶ νῦν ἀντιλέγειν.

b) der Bedingung. Hdt. 3.108 λέγουσι δὲ καὶ τόδε Ἀράβιοι, ὡς πᾶσα ἂν γῆ ἐπίμπλατο τῶν ὀφίων τούτων, εἰ μὴ γίνεσθαι κατ᾽ αὐτούς, οἷόν τι κατὰ ἐχίδνας. Vgl. 2, 64. 3, 105. 7, 229. 2, 172 (ἔφη) εἰ πρότερον εἶναι δημότης, ἀλλ᾽ ἐν τῷ παρεόντι εἶναι αὐτῶν βασιλεύς. Th. 4.98 οἱ Ἀθηναῖοι ἔφασαν, εἰ μὲν ἐπὶ πλέον δυνηθῆναι τῆς ἐκείνων κρατῆσαι, τοῦτ̓ ἂν ἔχειν, i. e. si ampliorem illorum agri partem in suam potestatem redigere potuissent, se eam retenturos.

c) der Folge bei ὥστε, und zwar ist hier nach § 584, f der Infinitiv das beinahe ausschliesslich Übliche in or. obl. Vgl. auch § 594, A. 3.

d) Gemischte Beispiele. Hdt. 6.137 ἐπεί τε γὰρ ἰδεῖν τοὺς Ἀθηναίους τὴν χώρην, τὴν σφίσι ὑπὸ τὸν Ὑμησσὸν ἐοῦσαν ἔδοσαν οἰκῆσαι μισθὸν τοῦ τείχεος τοῦ περὶ τὴν ἀκρόπολίν κοτε ἐληλαμένου: ταύτην ὡς ἰδεῖν τοὺς Ἀθηναίους ἐξεργασμένην εὖ, τὴν (i. e. ἣν) πρότερον εἶναι κακήν τε καὶ τοῦ μηδενὸς ἀξίην, λαβεῖν φθόνον κτλ. 3, 105 εἶναι δὲ (λέγεται) ταχυτῆτα οὐδενὶ ἑτέρῳ ὁμοῖον, οὕτω ὥστε, εἰ μὴ προλαμβάνειν τοὺς Ἰνδοὺς τῆς ὁδοῦ, ἐν ᾧ τοὺς μύρμηκας συλλέγεσθαι, οὐδένα ἄν σφεων ἀποσώζεσθαι. 2, 140 ὡς δ̓ ἄρα οἴχεσθαι τὸν Αἰθίοπα ἐξ Αἰγύπτου, αὖτις τὸν τυφλὸν ἄρχειν . . ὅκως γάρ οἱ φοιτᾶν σῖτον ἄγοντας Αἰγυπτίων ὡς ἑκάστοισι προστετάχθαι σιγῇ τοῦ Αἰθίοπος, ἐς τὴν δωρεὴν κελεύειν σφέας καὶ σποδὸν κομίζειν. Pl. civ. 614, b ἔφη δέ, ἐπειδὴ οὗ ἐκβῆναι τὴν ψυχήν, πορεύεσθαι μετὰ πολλῶν καὶ ἀφικνεῖσθαι σφᾶς εἰς τόπον τινὰ δαιμόνιον, ἐν ᾧ τῆς γῆς δὔ εἶναι χάσματα . .: δικαστὰς δὲ μεταξὺ τούτων καθῆσθαι οὓς ἐπειδὴ διαδικάσειαν, τοὺς μὲν δικαίους κελεύειν κτλ.(Smyth 2631)