Raphael Kühner, Bernhard Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache
Ildar Ibraguimov, Ed.

Neben dem im § 594 besprochenen Optativ und Infinitiv, durch welche die Nebensätze ausdrücklich als innerlich abhängig, als Teile einer indirekten Rede gekennzeichnet werden, gebraucht die griechische Sprache mit besonderer Vorliebe die direkte Ausdrucksweise, indem sie auch nach einer historischen Zeitform den Indikativ und den Konjunktiv, wie sie in der unabhängigen Rede gestanden haben, beibehält. Während in dem Optativus obliquus auf den zeitlichen Abstand hingedeutet wird, der zwischen dem Berichtenden und den berichteten Äusserungen und Gedanken liegt, versetzt sich der Redende hier, indem er jene Äusserungen und Gedanken unverändert (abgesehen von der Personenverschiebung) in der ursprünglichen Form wiedergibt, völlig in die vergangene Zeit und Situation, aus der sie stammen. Wir bringen im Folgenden Beispiele zuerst für den Indikativ, sodann für den Konjunktiv.

A. Indikativ. Hier ist besonders zu beachten, dass auch die Tempusform unverändert bleibt wie sie in der direkten Rede war.

a) Adjektivsätze. Hdt. 7.54 Ξέρξης εὔχετο πρὸς τὸν ἥλιον μηδεμίαν οἱ συντυχίην τοιαύτην γενέσθαι, ἥ μιν παύσει καταστρέψασθαι τὴν Εὐρώπην πρότερον, ἢ ἐπὶ τέρμασι τοῖσι ἐκείνης γένηται (Nr. 4). 6, 132 (Μιλτιάδης) αἰτήσας νέας ἑβδομήκοντα καὶ στρατιήν τε καὶ χρήματα Ἀθηναίους, οὐ φράσας σφι, ἐπ᾽ ἣν ἐπιστρατεύσεται χώρην, ἀλλὰ φὰς αὐτοὺς καταπλουτιεῖν, ἤν οἱ ἕπωνται (Nr. 4) ἐπὶ γὰρ χώρην τοιαύτην δή τινα ἄξειν, ὅθεν χρυσὸν εὐπετέως ἄφθονον οἴσονται: λέγων τοιαῦτα αἴτεε τὰς νέας. Th. 2. 5, 5 ἔφασαν αὐτῶν τοὺς ἄνδρας ἀποκτενεῖν, οὓς ἔχουσι ζῶντας (or. r.: ἀποκτενοῦμεν οὓς ἔχομεν). 2. 13, 2 παρῄνει τὸ ναυτικόν, ᾗπερ ἰσχύουσιν, ἐξαρτύεσθαι. Vgl. 2. 73, 1. 3. 36, 2. 4. 98, 3 u. 4. 6. 72, 4 u. 5. 8, 27, 4 ἐκέλευε . . ἃ ἐκ τῆς πολεμίας εἰλήφασι καταλιπόντας . . ἀποπλεῖν, vgl. 8. 48, 4. X. H. 2.3.2 ἔδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἄνδρας ἑλέσθαι, οἳ τοὺς νόμους ξυγγράψουσι, καθ᾽ οὓς πολιτεύσουσι. Vgl. An. 2. 3, 6 ἔλεγον, ὅτι . . ἥκοιεν ἡγεμόνας ἔχοντες, οἳ αὐτούς, ἐὰν σπονδαὶ γένωνται (Nr. 4), ἄξουσιν, ἔνθεν ἕξουσι τὰ ἐπιτήδεια.

b) Adverbialsätze. Hdt. 1.163 ἐκέλευε τῆς ἑαυτοῦ χώρης οἰκῆσαι, ὅκου βούλονται. 164 ἔφασαν ἐθέλειν βουλεύσασθαι ἡμέρην μίαν καὶ ἔπειτεν ὑποκρινέεσθαι: ἐν ᾧ δὲ βουλεύονται αὐτοί, ἀπαγαγεῖν ἐκεῖνον ἐκέλευον τὴν στρατιήν. 3, 31 παρῄνουν, ἐπειδὴ τοῦτον τὸν κίνδυνον φοβεῖται, τῶν ἐν Ἰωνίᾳ πόλεων καταλαβεῖν τινα. Vgl. 7. 33, 6. 8. 63, 4. X. A. 1.3.14 εἷς δὲ δὴ εἶπε . . στρατηγοὺς μὲν ἑλέσθαι ἄλλους ὡς τάχιστα, εἰ μὴ βούλεται Κλέαρχος ἀπάγειν . . ἐλθόντας δὲ Κῦρον αἰτεῖν πλοῖα, ὡς ἀποπλέοιεν: ἐὰν δὲ μὴ διδῷ (Nr. 4) ταῦτα, ἡγεμόνα αἰτεῖν Κῦρον, ὅστις διὰ φιλίας τῆς χώρας ἀπάξει. 2. 3, 19 ταῦτα δὲ γνοὺς ᾐτούμην βασιλέα λέγων αὐτῷ, ὅτι δικαίως ἄν μοι χαρίζοιτο, ὅτι (quia) αὐτῷ Κῦρόν τε ἐπιστρατεύοντα πρῶτος ἤγγειλα κτλ. Th. 6.60 λέγων δὲ ἔπεισεν αὐτὸν ὡς χρή, εἰ μὴ καὶ δέδρακεν, αὑτόν τε σῶσαι καὶ τὴν πόλιν τῆς παρούσης ὑποψίας παῦσαι. Lys. 12.11 ἀγαπήσειν με ἔφασκεν, εἰ τὸ σῶμα σώσω (or. r.: ἀγαπήσεις εἰ σώσεις). Dem. 50.50 ἀποκρίνεται αὐτῷ ὁ κυβερνήτης, ὅτι . . τὸν μισθὸν παρ᾽ ἐμοῦ λαμβάνοι: πλεύσοιτο οὖν (§ 593, A. 2) οἷ ἐγὼ κελεύω.

Im Gegensatz zu diesen indikativischen Nebensätzen, die die Tempus- und Modusform der direkten Rede unverändert beibehalten, stehen diejenigen indikativischen Nebensätze, in denen Tempusverschiebung eintritt, indem die Haupttempora der direkten Rede in historische Zeitformen verwandelt werden. Diese Sätze haben zwar ihrem Inhalte nach einen Teil der direkten Rede gebildet, aber der Erzählende gibt sie nicht als Worte oder Gedanken des übergeordneten Subjektes wieder, sondern als eigene Bemerkungen. Vgl. § 550, 3 a. Über die durch ὅτι oder ὡς, dass, eingeleiteten Substantivsätze s. § 550, 3 a, über die indirekten Fragen § 590, II 2 c. Hdt. 4.120 ἐβουλεύοντο . . καὶ πρὸς μὲν τὴν μίαν τῶν μοιρέων, τῆς ἐβασίλευε Σκώπασις, προσχωρέειν Σαυρομάτας (or. r.: πρὸς τὴν μίαν τ. μ., τῆς βασιλεύει Σ., προσχωρείτωσαν Σαυρομάται). 6, 66 ὁ δὲ Κόβων . . τὴν πρόμαντιν ἀναπείθει (Praes. hist.), τὰ Κλεομένης ἐβούλετο λέγεσθαι, λέγειν (or. r.: λέγε, τὰ . . βούλεται λ.). 9, 106 ἐβουλεύοντο περὶ ἀναστάσιος τῆς Ἰωνίης καὶ ὅκῃ χρεὼν εἴη τῆς Ἑλλάδος κατοικίσαι, τῆς αὐτοὶ ἐγκρατέες ἦσαν (or. r.: κῇ χρεών ἐστι τῆς Ἑ. κ., τῆς αὐτοὶ ἐγκρατέες ἐσμέν). Th. 6.29 ἑτοῖμος ἦν πρὶν ἐκπλεῖν κρίνεσθαι, εἴ τι τούτων εἰργασμένος ἦν . . καί, εἰ μὲν τούτων τι εἴργαστο, δίκην δοῦναι, εἰ δ̓ ἀπολυθείη, ἄρχειν. (Or. r.: ἑτοῖμός εἰμι κρίνεσθαι, εἰ εἰργασμένος εἰμί . . καί, εἰ μὲν . . εἴργασμαι, δίκην δοῦναι, ἐὰν δ̓ ἀπολυθῶ, ἄρχειν), er war bereit, wenn er etwas derartiges verübt hatte, zu büssen (dagegen εἴργασται verübt hätte). 3, 33 ἔλεγον οὐ καλῶς τὴν Ἑλλάδα ἐλευθεροῦν αὐτόν, εἰ ἄνδρας διέφθειρεν. (Or. r.: οὐ καλῶς τ. Ἑ. ἐλευθεροῖς, εἰ . . διαφθείρεις.) 7, 60 ἐβουλεύσαντο . . ἀπὸ τοῦ ἄλλου πεζοῦ τὰς ναῦς ἁπάσας, ὅσαι ἦσαν καὶ δυναταὶ καὶ ἀπλοώτεραι, . . πληρῶσαι. (Or. r.: δοκεῖ τὰς ναῦς ἁπάσας, ὅσαι εἰσὶ . ., πληρῶσαι). Lys. 1.44 οὔτε εἰ ταῦτα διεπραξάμην ἤλπιζον χρήματα λήψεσθαι, auch konnte ich, wenn ich es erreichte (od. erreicht hätte), nicht hoffen. So spricht der Redner von seinem gegenwärtigen Standpunkte aus, während er von der frühern Situation aus sagen müsste: εἰ διαπραξαίμην (was manche ohne Not aufgenommen haben), entsprechend einem direkten: ἐὰν διαπράξωμαι. X. An. 4. 1, 24 ἔλεξεν ὅτι οὗτος οὐ φαίη διὰ ταῦτα εἰδέναι, ὅτι αὐτῷ ἐτύγχανε θυγάτηρ ἐκεῖ παρ᾽ ἀνδρὶ ἐκδεδομένη, weil er eine Tochter dort hatte (dagegen das schlechter beglaubigte τυγχάνει od. τυγχάνοι: hätte). Hell. 2. 3, 15 Θηραμένης ἀντέκοπτε, λέγων ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη θανατοῦν εἴ τις ἐτιμᾶτο ὑπὸ τοῦ δήμου. An. 4. 3, 29 παρήγγειλεν . . διαβαίνειν ὅτι τάχιστα ᾗ ἕκαστος τὴν τάξιν εἶχεν (Or. r.: διαβαίνετε ᾗ ἕκαστος τάξιν ἔχει), vgl. 7. 4, 8. Dem. 48.16 ἔφη εἶναι παρ᾽ ἑαυτῷ ὅσον μὴ ἦν ἀνηλωμένον (Or. r.: παρ᾽ ἐμοί ἐστιν ὅσον μὴ ἔστιν ἀνηλ.) X. H. 6.4.19 βοηθεῖν ἐκέλευον λέγοντες ὡς νῦν ἐξείη Λακεδαιμονίους πάντων ὧν ἐπεποιήκεσαν αὐτοὺς τιμωρήσασθαι (Or. r.: ἔξεστι πάντων ὧν πεποιήκασι τιμωρήσασθαι).

Anmerk. 1. Die Grenze zwischen diesen zum Inhalte der indirekten Rede gehörigen, aber vom Erzähler selbständig übernommenen Sätzen und den nur vom Erzähler herrührenden Zusätzen ist erklärlicherweise oft schwer zu ziehen. Während z. B. X. H. 2.1.27 εἶπε τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ἑπομένοις, ἐπὰν κατίδωσιν αὐτοὺς ἐκβεβηκότας καὶ ἐσκεδασμένους κατὰ τὴν Χερρόνησον, ὅπερ ἐποίουν πολὺ μᾶλλον καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, . . ἀποπλέοντας τοὔμπαλιν παρ᾽ αὐτὸν ἆραι ἀσπίδα κατὰ μέσον τὸν πλοῦν ohne weiteres ersichtlich ist, dass die Worte ὅπερ — ἡμέραν vom Schriftsteller hinzugefügt sind, kann man 1. 5, 3 τοῖς ἰδίοις χρήσεσθαι ἔφη, ἃ ὁ πατὴρ αὐτῷ ἔδωκεν: ἐὰν δὲ καὶ ταῦτα (ἐκλίπῃ), καὶ τὸν θρόνον κατακόψειν ἐφ̓ οὗ ἐκάθητο die Worte ἐφ᾽ οὗ ἐκάθητο ebensowohl als mitberichtete Äusserung des Kyros (or. r.: καὶ τὸν θρόνον κατακόψω ἐφ᾽ οὗ κάθημαι) wie als einen Zusatz Xenophons fassen. Wie leicht die beiden Ansdrucksweisen ineinander übergehen, zeigen Beispiele wie X. C. 4.2.36 πρῶτον μὲν ἐκέλευε καθίζεσθαι αὐτῶν ὅσοις ἐστὶ πλέον ἢ δυοῖν μηνοῖν ἐν τῇ σκηνῇ τὰ ἐπιτήδεια: ἐπεὶ δὲ τούτους εἶδεν, αὖθις ἐκέλευσεν ὅσοις μηνὸς ἦν, erst: welche hätten, dann: welche hatten.

B. Konjunktiv. *d, 230 τῷ μάλα πόλλ᾽ ἐπέτελλε παρισχέμεν, ὁππότε κέν μιν | γυῖα λάβῃ κάματος, vgl. ψ, 274. Hdt. 1.29 ὁρκίοισι μεγάλοισι κατείχοντο (Ἀθηναῖοι) δέκα ἔτεα χρήσεσθαι νόμοισι, τοὺς ἄν σφι Σόλων θῆται. Vgl. 7, 146. Th. 3.28 ποιοῦνται (Pr. hist.) κοινῇ ὁμολογίαν . . ὥστε Ἀθηναίοις μὲν ἐξεῖναι βουλεῦσαι περὶ Μυτιληναίων ὁποῖον ἄν τι βούλωνται . ., πρεσβείαν δὲ ἀποστέλλειν ἐς τὰς Ἀθήνας Μυτιληναίους περὶ ἑαυτῶν: ἐν ὅσῳ δ̓ ἂν πάλιν ἔλθωσι, Πάχητα μήτε δῆσαι κτλ. 4, 41 ἐβούλευσαν δεσμοῖς μὲν αὐτοὺς φυλάσσειν, μέχρι οὗ τι ξυμβῶσιν: ἢν δ̓ οἱ Πελοποννήσιοι πρὸ τούτου ἐς τὴν γῆν ἐσβάλλωσιν, ἐξαγαγόντες ἀποκτεῖναι. 2, 13 (Περικλῆς) προηγόρευε τοῖς Ἀθηναίοις, ὅτι . . τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἑαυτοῦ καὶ τὰς οἰκίας, ἢν ἄρα μὴ δῃώσωσιν οἱ πολέμιοι . . ἀφίησιν αὐτὰ δημόσια εἶναι. Vgl. 1. 137, 2. X. C. 2.2.8 εἶπον μηδένα τῶν ὄπισθεν κινεῖσθαι, πρὶν ἂν ὁ πρόσθεν ἡγῆται. 4. 5, 36 τοὺς ἵππους ἐκέλευε φυλάττειν μένοντας τοὺς ἀγαγόντας, ἕως ἄν τις σημάνῃ. Hell. 2. 1, 24 Λύσανδρος τὰς ταχίστας τῶν νεῶν ἐκέλευσεν ἕπεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις: ἐπειδὰν δὲ ἐκβῶσι, κατιδόντας ὅ τι ποιοῦσιν, ἀποπλεῖν. An. 2. 5, 27 ἔφη . . οἳ ἂν ἐλεγχθῶσι διαβάλλοντες, ὡς προδότας αὐτοὺς καὶ κακόνους τοῖς Ἕλλησιν ὄντας τιμωρηθῆναι. 2. 3, 6 ἔλεγον (οἱ ἄγγελοι) ὅτι εἰκότα δοκοῖεν λέγειν βασιλεῖ, καὶ ἥκοιεν ἡγεμόνας ἔχοντες οἳ αὐτούς, ἐὰν σπονδαὶ γένωνται, ἄξουσιν, ἔνθεν ἕξουσι τὰ ἐπιτήδεια. Vgl. 1. 3, 14 ἐὰν δὲ μὴ διδῷ m. Kühners Bmrk. 1. 4, 12 οὐκ ἔφασαν ἰέναι, ἐὰν μή τις αὐτοῖς χρήματα διδῷ. 13 ὑπέσχετο ἀνδρὶ ἑκάστῳ δώσειν πέντε ἀργυρίου μνᾶς, ἐπὰν εἰς Βαβυλῶνα ἥκωσι, καὶ τὸν μισθὸν ἐντελῆ, μέχρι ἂν καταστήσῃ τοὺς Ἕλληνας εἰς Ἰωνίαν πάλιν. Comm. 1. 2, 2 m. Kühners Bmrk. An. 4. 5, 36 διδάσκει (Pr. hist.) ὁ κωμάρχης περὶ τοὺς πόδας τῶν ἵππων . . σακία περιειλεῖν, ὅταν διὰ τῆς χιόνος ἄγωσιν.

Anmerk. 2. So auch wenn Oratio obliqua in dem § 594, 3 besprochenen weiteren Sinne vorliegt. Th, 3, 28 Πάχης ἀναστήσας αὐτοὺς ὥστε μὴ ἀδικῆσαι, κατατίθεται ἐς Τένεδον, μέχρι οὗ τοῖς Ἀθηναίοις τι δόξῃ. X. H. 5.3.25 ἕως δ̓ ἂν ταῦτα διαπράξωνται, φυλακὴν . . κατέλιπε.

Anmerk. 3. Häufig folgt auf eine historische Zeitform im Hauptsatze entweder zuerst der Indikativ oder der Konjunktiv, dann der Optativ, oder zuerst der Optativ, dann der Indikativ oder der Konjunktiv, indem die Rede im ersteren Falle von der direkten Redeweise zu der das oblique Verhältnis andeutenden, im letzteren von dieser zu jener übergeht. Dieselbe Erscheinung haben wir § 551, 3 bei den Substantivsätzen mit ὅτι, ὡς, dass, gesehen. Diesem Wechsel zwischen dem die direkte Redeform wiedergebenden Indikativ und Konjunktiv einerseits und dem das Berichtete gleichsam in weitere Ferne rückenden Optativ anderseits liegen ohne Zweifel nicht selten feine Modifikationen der Anschauung oder Stimmung zu Grunde (vgl. z. B. § 553, 6); öfter jndoch hat lediglich die Laune des Augenblicks oder das Streben nach Abwechselung gewirkt, und es ist vergeblich, im einzelnen Falle die Gründe für die Wahl des Modus aufspüren zu wollen. a) Indikativ u. Optativ. X. A. 5.6.34 ἠπείλουν αὐτῷ, ὅτι, εἰ λήψονται ἀποδιδράσκοντα, τὴν δίκην ἐπιθήσοιεν. 6. 1, 25 ἐδόκει δῆλον εἶναι ὅτι αἱρήσονται αὐτόν, εἴ τις ἐπιψηφίζοι. Hell. 5. 2, 13 οἱ Ὀλύνθιοι προεῖπον ἡμῖν, ὅτι, εἰ μὴ παρεσόμεθα συστρατευσόμενοι, ἐκεῖνοι ἐφ᾽ ἡμᾶς ἴοιεν. Comm. 4. 8, 4 (Ἑρμογένης ἔφη) εἰπεῖν αὐτόν (Σωκράτη), ὅτι οὐδὲν ἄλλο ποιῶν διαγεγένηται ἢ διασκοπῶν μὲν τά τε δίκαια καὶ τὰ ἄδικα, πράττων δὲ τὰ δίκαια . ., ἥνπερ νομίζοι καλλίστην μελέτην ἀπολογίας εἶναι. Th. 2.80 λέγοντες ὅτι, ἢν ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα μετὰ σφῶν ἔλθωσιν, . . κρατήσουσι καὶ ὁ περίπλους οὐκέτι ἔσοιτο Ἀθηναίοις. — b) Optativ u. Indikativ. Hdt. 8.70 ἀρρώδεον δέ, ὅτι (quod) αὐτοὶ μὲν ἐν Σαλαμῖνι κατήμενοι ὑπὲρ γῆς τῆς Ἀθηναίων ναυμαχέειν μέλλοιεν νικηθέντες τε ἐν νήσῳ ἀπολαμφθέντες πολιορκήσονται. Th. 1.27 (ἐκήρυσσον) εἴ τις τὸ παραυτίκα μὲν μὴ ἐθέλοι ξυμπλεῖν, μετέχειν δὲ βούλεται τῆς ἀποικίας, πεντήκοντα δραχμὰς καταθέντα μένειν. X. A. 1.2.2 τοὺς φυγάδας ἐκέλευσε οὺν αὐτῷ στρατεύεσθαι, ὑποσχόμενος αὐτοῖς, εἰ καλῶς καταπράξειεν, ἐφ᾽ ἃ ἐστρατεύετο (s. Nr. 3), μὴ πρόσθεν παύσεσθαι, πρὶν αὐτοὺς καταγάγοι οἴκαδε. (Or recta: ἐὰν καταπράξω, ἐφ᾽ ἃ στρατεύομαι, οὐ πρ. παύσομαι, πρὶν ἂν καταγάγω.) 1. 9, 28 ἐσπουδαιολογεῖτο, ὡς δηλοίη, οὓς τιμᾷ. 6. 5, 13 λέγει . . ὅτι βουλῆς οὐκ ἄξιον εἴη, εἰ διαβατέον ἐστὶ τοιοῦτον νάπος. Cy. 3. 2, 1 ἐπηρώτα τὸν Τιγράνην, ποῖα εἴη τῶν ὀρέων ὁπόθεν οἱ Χαλδαῖοι καταθέοντες ληίζονται. Hell. 4. 8, 6 προηγόρευεν αὐτοῖς, ὡς, εἰ μὴ ἐκπέμψοιεν τοὺς Λακεδαιμονίους, πόλεμον ἐξοίσει πρὸς αὐτούς. 5. 4, 36 γιγνώσκων δ̓, ὅτι, εἰ μή τις προκαταλήψοιτο τὸν Κιθαιρῶνα, οὐ ῥᾴδιον ἔσται εἰς τὰς Θήβας ἐμβαλεῖν. Vgl. 5. 2, 38. Dem. 57.16. X. A. 7.3.16 ἔλεγεν ὅτι Μήδοκος μὲν ἄνω εἴη, . . Σεύθης δ̓ ἐπεὶ τὸ στράτευμα τοῦτο εἴληφεν, ἄρχων ἔσοιτο. — c) Konjunktiv u. Optativ. X. A. 7.7.57 ἐδέοντο μὴ ἀπελθεῖν, πρὶν ἂν ἀπαγάγῃ τὸ στράτευμα καὶ (sc. πρὶν ohne ἄν) Θί̂βρωνι παραδοίη (d. Opt. von dem, was aus dem vorangehenden Satze folgt, s. Kühners Bmrk.) — d) Optativ u. Konjunktiv. Ξ, 163 ff. ἥδε δέ οἱ κατὰ θυμὸν ἀρίστη φαίνετο βουλή, | ἐλθεῖν εἰς Ἰδην εὖ ἐντύνασαν ἓ αὐτήν, | εἴ πως ἱμείραιτο παραδραθέειν φιλότητι | ᾗ χροιῇ, τῷ δ̓ ῞πνον . . χεύῃ ἐπὶ βλεφάροισιν ἰδὲ φρεσὶ πευκαλίμῃσιν. Hdt. 8.61 ἑωυτοῖσι ἐδήλου λόγῳ ὡς εἴη καὶ πόλις καὶ γῆ μέζων ἤπερ ἐκείνοισι, ἔστ᾽ ἂν διηκόσιαι νέες σφι ἔωσι. Th. 1.91 ἐφοβεῖτο, μὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι σφᾶς, ὁπότε σαφῶς ἀκούσειαν, οὐκέτι ἀφῶσιν. 2, 5 ἐβούλοντο γὰρ σφίσιν, εἴ τινα λάβοιεν, ὑπάρχειν ἀντὶ τῶν ἔνδον, ἠν ἄρα τύχωσί τινες ἐζωγρημένοι. X. A. 1.6.3 γράφει (= ἔγραψε) . . ὅτι ἥξοι ἔχων ἱππέας ὡς ἂν δύνηται πλείστους. 3. 5, 18 παρήγγειλαν, ἐπειδὴ δειπνήσειαν, . . ἀναπαύεσθαι καὶ ἔπεσθαι, ἡνίκ᾽ ἄν τις παραγγέλλῃ. Vgl. 4. 1, 3. 4. 3, 29. 7. 1, 33. Ag. 8, 3. Opt., Ind. u. Konj. X. A. 2.3.6. Ag. 2, 31.(Smyth 2619)

Die lebhafte Darstellungsweise der Griechen und die Neigung sich in die berichteten Ereignisse mitten hinein zu versetzen führte häufig einen Übergang a) aus der indirekten Rede in die direkte, oft mit hinzugefügtem ἔφη, oder b) jedoch seltener, aus dieser in jene herbei. a) Schon bei Homer Δ, 301 ff. (Auffallender Übergang von schlichter Erzählung zur direkten Rede ψ, 855 f. ἐκ δὲ τρήρωνα πέλειαν | λεπτῇ μηρίνθῳ δῆσεν ποδός, ἧς ἄρ᾽ ἀνώγει | τοξεύειν: “ὃς μέν κε βάλῃ τρήρωνα πέλειαν, | πάντας ἀειράμενος πελέκεας οἶκόνδε φερέσθω κτλ.”, wo in ἀνώγει gewissermassen ein Partiz. von e. Verbum dicendi involviert liegt.) X. A. 1.3.14 εἷς δὲ δὴ εἶπε . . στρατηγοὺς μὲν ἑλέσθαι ἄλλους . ., πέμψαι δὲ καὶ προκαταληψομένους τὰ ἄκρα, ὅπως μὴ φθάσωσί μήτε Κῦρος μήτε οἱ Κίλικες καταλαβόντες, ὧν πολλοὺς καὶ πολλὰ χρήματα ἔχομεν ἀνηρπακότες. S. das. Kühners Bmrk., vgl. 16 ᾧ λυμαινόμεθα. 20 ἡμεῖς . . βουλευσόμεθα. 4. 1, 19. 4. 8, 10 ἔλεξεν οὖν Ξενοφῶν, ὅτι δοκοίη . . λόχους ὀρθίους ποιῆσαι: ἡ μὲν γὰρ φάλαγξ διασπασθήσεται εὐθύς: τῇ μὲν γὰρ ἄνοδον, τῇ δὲ εὔοδον εὑρήσομεν τὸ ὄρος κτλ. 5. 6, 19 extr. 37 Ξενοφῶν δὲ ἀπεκρίνατο, ὅτι οὐδὲν ἂν τούτων εἴποι εἰς τὴν στρατιάν: ὑμεῖς δὲ συλλέξαντες, ἔφη, εἰ βούλεσθε, λέγετε. 6. 2, 5. 7. 3, 17. 34. 41. Hell. 1. 1, 27 παρῄνεσάν τε προθύμους εἶναι . ., μεμνημένους, ὅσας τε ναυμαχίας αὐτοὶ καθ᾽ αὑτοὺς νενικήκατε καὶ ναῦς εἰλήφατε, ὅσα τε . . ἀήττητοι γεγόνατε, ἡμῶν ἡγουμένων. 2. 1, 25 οὐκ ἐν καλῷ ἔφη αὐτοὺς ὁρμεῖν, ἀλλὰ μεθορμίσαι εἰς Σηστὸν παρῄνει: οὗ ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη, ὅταν βούλησθε. 2. 3, 16. 19. 2. 4, 18. 3. 3, 5. 7. 1, 24. 7. 1, 44. Cy. 1. 4, 28 extr. 2. 4, 1 ἦλθε παρὰ Κυαξάρου ἄγγελος λέγων, ὅτι Ἰνδῶν παρείη πρεσβεία: κελεύει οὖν σε ἐλθεῖν, ubi v. Born. 6. 1, 3. 7. 3, 13 ἡ δὲ γυνὴ τοὺς μὲν εὐνούχους ἐκέλευσεν ἀποστῆναι, ἕως ἄν, ἔφη, τόνδε ἐγὼ ὀδύρωμαι, ὡς βούλομαι. 8. 3, 3 (Κῦρος) ἐκέλευσεν αὐτοὺς τούτοις (τοῖς ἱματίοις) κοσμεῖν τοὺς αὑτῶν φίλους, ὥσπερ, ἔφη, ἐγὼ ὑμᾶς κοσμῶ. Pl. Prot. 322, c ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία, τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις. Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; ubi v. Hdrf. 338, b εἶπον οὖν ἐγώ, ὅτι αἰσχρὸν εἴη βραβευτὴν ἑλέσθαι τῶν λόγων: εἴτε γὰρ χείρων ἔσται ἡμῶν ὁ αἱρεθείς, οὐκ ὀρθῶς ἂν ἔχοι τὸν χείρονα τῶν βελτιόνων ἐπιστατεῖν, εἴτε ὅμοιος, οὐδ᾽ οὕτως ὀρθῶς. Andoc. 1.40 (ἔφη） ἥκειν κελεῦσαί οἱ εἰς τὴν Λεωγόρου οἰκίαν, ἵν᾽ ἐκεῖ συγγένῃ μετ᾽ ἐμοῦ Ἀνδοκίδῃ. Lys. 32.9 καλέσας αὐτοὺς εἶπε Διογείτων, ὅτι καταλίποι αὐτοῖς ὁ πατὴρ εἴκοσι μνᾶς ἀργυρίου καὶ τριάκοντα στατῆρας. Ἐγὼ οὖν πολλὰ τῶν ἐμαυτοῦ δεδαπάνηκα εἰς τὴν ὑμετέραν τροφήν, καὶ ἕως μὲν εἶχον, οὐδέν μοι διέφερε: νυνὶ δὲ καὶ αὐτὸς ἀπόρως διάκειμαι: σὺ οὖν κτλ. — b) X. An. 7. 1, 39 ἐλθὼν δ̓ ὁ Κλέανδρος: Μάλα μόλις, ἔφη, διαπραξάμενος ἥκω: λέγειν γὰρ Ἀναξίβιον, ὅτι οὐκ ἐπιτήδειον εἴη κτλ. — (Nicht gehört hierher der in Urkunden oft vorkommende Übergang vom imperativischen Infinitiv zum Imperativ und umgekehrt. Th. 5. 18, 4 ἔτη δὲ εἶναι τὰς σπονδὰς πεντήκοντα . .: ὅπλα δὲ μὴ ἐξέστω ἐπιφέρειν κτλ. 5. 47, 2 ὅπλα δὲ μὴ ἐξέστω ἐπιφέρειν . .: κατὰ τάδε ξυμμάχους εἶναι Ἀθηναίους καὶ Ἀργείους κτλ.)(Smyth 2634)