Raphael Kühner, Bernhard Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache
Ildar Ibraguimov, Ed.

Der Kasus des Relativs im Adjektivsatze hängt von der Konstruktion dieses Nebensatzes ab und wird daher entweder von dem Prädikate oder von einem anderen Worte desselben bestimmt oder steht als Subjekt im Nominative. Da aber der adjektivische Nebensatz die Bedeutung eines attributiven Adjektivs oder Partizips hat, das attributive Adjektiv oder Partizip aber mit seinem Substantive in Geschlecht, Numerus und Kasus kongruiert und auf diese Weise mit demselben zur Einheit eines Begriffes verschmilzt: so strebt die Sprache, auch dem Adjektivsatze den Charakter eines mit seinem Substantive kongruierenden Adjektivs zu geben und durch eine kasuale Flexion des Adjektivsatzes diesen mit dem dazu gehörigen Substantive zu einer Einheit des Begriffes zu verschmelzen. Diese Verschmelzung besteht darin, dass das Relativ (ὅς, οἷος, ὅσος — nicht ὅστις, ausser in dem Nr. 3 angegebenen Falle) die Form seines Substantivs annimmt, d. h. in den Kasus tritt, in welchem sein Substantiv steht. Man nennt diese Verschmelzung, insofern in derselben die Form des Relativs gewissermassen von dem Kasus des Substantivs angezogen oder demselben assimiliert wird, Attraktion oder Assimilation.

Die Attraktion tritt aber in der Regel nur dann ein, wenn das Relativ im Akkusative stehen sollte und auf ein Substantiv im Genetive oder Dative bezogen wird, doch nicht immer, sondern gemeiniglich nur dann, wenn der Adjektivsatz fast noch ganz die Geltung eines attributiven Adjektivs beibehalten hat, selten wo dies der Fall nicht ist. Die Attraktion tritt auch dann ein, wenn statt des Substantivs ein substantivisches Demonstrativ steht, das aber, wenn nicht ein besonderer Nachdruck auf demselben liegt, weggelassen wird. Häufig verbindet sich mit der Attraktion eine Versetzung des Substantivs in den Adjektivsatz (Umstellung, s. § 556), wodurch sich die durch die Attraktion hervorgebrachte Verschmelzung des Adjektivsatzes mit seinem Substantive noch deutlicher darstellt. Hdt. 1.29 ἀπεδήμησε . . ἵνα δὴ μή τινα τῶν νόμων ἀναγκασθῇ λῦσαι τῶν ἔθετο (= τῶν νόμων τῶν τεθεισῶν). 7, 3 συνεβούλευε λέγειν πρὸς τοῖσι ἔλεγε ἔπεσι (= πρὸς τοῖς λεχθεῖσιν ἔπεσι). Th. 7.21 ἄγων ἀπὸ τῶν πόλεων ὧν ἔπεισε (= τῶν πεισθεισῶν) στρατιάν. Ar. Th. 835 ἔν τε ταῖς ἄλλαις ἑορταῖς αἷσιν ἡμεῖς ἤγομεν. S. OC. 334 (ἦλθον) ξὺν ᾧπερ εἶχον οἰκετῶν πιστῷ μόνῳ. Th. 5.87 ἐκ τῶν παρόντων καὶ ὧν ὁρᾶτε (st. καὶ ἐκ τούτων, ἃ ὁρᾶτε). X. A. 1.7.3 ὅπως ἔσεσθε ἄνδρες ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ἧς κέκτησθε. 1. 1, 8 Κῦρος ἀπέπεμπε τοὺς γιγνομένους δασμοὺς βασιλεῖ ἐκ τῶν πόλεων ὧν Τισσαφέρνης ἐτύγχανεν ἔχων. Cy. 1. 3, 2 Μήδων ὅσων ἑώρακα . . . ὁ ἐμὸς πάππος κάλλιστος. 3. 1, 33 σὺν τοῖς θησαυροῖς οἷς ὁ πατὴρ κατέλιπεν (= τοῖς ὑπὸ τοῦ πατρὸς καταλειφθεῖσι), 2, 4. 17 ὁπότε δὲ σὺ προεληλυθοίης σὺν ᾗ ἔχοις δυνάμει. 3, 1. 34 ἐγὼ ὑπισχνοῦμαι, ἢν ὁ θεὸς εὖ διδῷ, ἀνθ᾽ ὧν ἂν ἐμοὶ δανείσῃς, ἄλλα πλείονος ἄξια εὐεργετήσειν (st. ἀντὶ τούτων, ἅ). An. 1, 9. 14 τούτους ἄρχοντας ἐποίει ἧς κατεστρέφετο χώρας. 25 δεῖταί σου τοῦτον ἐκπιεῖν σὺν οἷς μάλιστα φιλεῖς. Pl. civ. 556, b ἐλάττω φύοιτο τῶν τοιούτων κακῶν οἵων νῦν δὴ εἴπομεν. Crat. 435, a τὸ λάβδα ἀνόμοιόν ἐστι τῇ ᾗ φῂς σὺ σκληρότητι, d. i. ταύτῃ τῇ σκλ., ἣν σὺ φῄς. Phaed. 70, a (ἡ ψυχὴ) ἀπηλλαγμένη τούτων τῶν κακῶν ὧν σὺ νῦν δὴ διῆλθες. Menex. 237, e πᾶν τὸ τεκὸν τροφὴν ἔχει ἐπιτηδείαν ᾧ ἂν τέκῃ. Gorg. 519, a ὅταν τὰ ἀρχαῖα προσαπολλύωσι πρὸς οἷς ἐκτήσαντο (st. πρὸς τούτοις, ἅ). Isocr. 4.113 αὐτοὶ πλείους ἐν τρισὶ μησὶν ἀκρίτους ἀποκτείναντες ὧν ἡ πόλις ἐπὶ τῆς ἀρχῆς ἁπάσης ἔκρινεν. Vgl. 15, 6. 4, 29 ὧν ἔλαβεν ἅπασι μετέδωκεν (st. τούτων, ἃ ἔλ.). 9, 48 ἐπιδόσεις τὰς πόλεις λαμβάνειν οὐχ οἷόν τ᾽ ἐστίν, ἢν μή τις αὐτὰς διοικῇ τοιούτοις ἤθεσιν οἵοις Εὐαγόρας εἶχεν. Dem. 2.31 λέγω πάντας εἰσφέρειν ἀφ᾽ ὅσων ἕκαστος ἔχει (st. ἀπὸ τοσούτων ὅσα ἔχει). 37, 2 μάρτυρας ὧν ἂν λέγω παρασχόμενον. 39, 34 ὧν πράττεις πάντων παῦσαι. Seltener in Beispielen, in welchen die Einheit der Verschmelzung minder deutlich hervortritt, wie Lys. 12.27 τίνα εἰκὸς ἦν ἧττον ταῦτα ὑπηρετῆσαι ἢ τὸν ἀντειπόντα οἷς ἐκεῖνοι ἐβούλοντο πραχθῆναι st. τούτοις, ἃ ἐβούλοντο πραχθῆναι (bemerkenswerte Attr. des Subjekts akkusativ beim Infinitiv, wie unten X. r. eq. 1, 2 u. a.). Auch in elliptischen Sätzen. S. Ph. 1227 ἔπραξας ἔργον ποῖον ὧν οὔ σοι πρέπον; st. τούτων, ἃ οὔ σοι πρᾶξαι πρέπον. OR. 862 οὐδὲν γὰρ ἂν πράξαιμ᾽ ἂν ὧν οὐ σοὶ φίλον st. τούτων, ἃ πρᾶξαι ἐμὲ οὐ σοὶ φίλον ἐστίν. X. r. eq. 1, 2 μὴ ὑποκειμένων οἵων δεῖ θεμελίων st. οἷα δεῖ ὑποκεῖσθαι. Hipparch. 1, 5 τῶν ἵππων ὑπαρχόντων οἵων δεῖ, τοὺς ἱππέας . . ἀσκητέον. Cy. 8. 1, 12 μὴ ὄντων μὲν οὖν οἵων δεῖ. So auch Comm. 4. 1, 4 ἐξεργαστικωτάτους ὧν ἂν ἐγχειρῶσι st. τούτων, ἃ ἂν ἐξεργάζεσθαι ἐγχειρῶσι, s. Kühners Bmrk.

Anmerk. 1. Nicht selten findet sich Attraktion bei Präpositionen mit Wiederholung derselben. Th. 3.64 ἀφ᾽ ὧν ἐγένεσθε ἀγαθοί, ἀπὸ τούτων ὠφελεῖσθαι, hier könnte entweder ἀπὸ τούτων fehlen oder st. ἀφ᾽ ὧν bloss ἅ stehen, da der Sinn ist: daraus Nutzen ziehen, worin ihr euch brav gezeigt habt. X. vect. 4, 13 ἀπ᾽ αὐτῶν μὲν οὖν ἔγωγε, ἀφ᾽ ὧν μέλλω λέγειν, οὐδέν τι ἀξιῶ θαυμάζεσθαι st. ἀπ᾽ αὐτῶν, ἃ μ. λέγειν, s. Sauppe. Lycurg. 129 εἰς αὐτὸ τοῦτο τὴν τιμωρίαν τάξαντες, εἰς ὃ μάλιστα φοβούμενοι τυγχάνουσι, ubi v. Maetzner. Isocr. 4.140 οὐκ ἐκ τούτων δίκαιόν ἐστι σκοπεῖν τὴν βασιλέως δύναμιν, ἐξ ὧν (st. ἃ） μεθ᾽ ἑκατέρων γέγονεν, ἀλλ᾽ ἐξ ὧν αὐτὸς ὑπὲρ αὑτοῦ πεπολέμηκεν. Dem. 8.23 καὶ περὶ ὧν ἄν φασι μέλλειν αὐτὸν ποιεῖν, καὶ περὶ τούτων προκατηγορούντων ἀκροᾶσθε st. ἃ ἄν φασι κτλ. 26 ἀφ᾽ ὧν ἀγείρει καὶ προσαιτεῖ καὶ δανείζεται, ἀπὸ τούτων διάγει. Seltsam: Hdt. 3.31 οἱ βασιλήιοι δικασταὶ κεκριμένοι ἄνδρες γίνονται Περσέων, ἐς οὗ ἀποθάνωσι ἤ σφι παρευρεθῇ τι ἄδικον, μέχρι τούτου (ἐς οὗ ist rein formelhaft geworden, = ἕως).

Anmerk. 2. Auch bei solchen transitiven Verben, welche mit einem doppelten Akkusative verbunden werden, wie νίκην νικᾶν τινα (§ 411, 3), sowie auch bei intransitiven Verben, die mit dem Akkusative eines Substantivs gleichen Stammes oder verwandter Bedeutung verbunden werden, wie φεύγειν φυγήν, und bei passiven Verben, wie παιδεύομαι παίδευσιν, wird die Attraktion angewendet¹). P. Gorg. 512c ἐξ ὧν τὰ σαυτοῦ ἐπαινεῖς, τίνι δικαίῳ λόγῳ τοῦ μηχανοποιοῦ καταφρονεῖς καὶ τῶν ἄλλων ὧν νῦν δὴ ἔλεγον st. ἐκ τούτων, ἃ τὰ σαυτοῦ ἐπαινεῖς nach ἐπαινεῖν τινά τι § 411, A. 4, vgl. Stallb. Dem. 18.198 δηλοῖς δὲ καὶ ἐξ ὧν ζῇς st. ἐκ τούτων ἃ ζῇς. 18, 18 (Θηβαῖοι) οἷς ηὐτυχήκεσαν ἐν Λεύκτροις, οὐ μετρίως ἐκέχρηντο, st. ἃ ηὐτυχήκεσαν. 21, 2 δίκην ἅμα βουλόμενοι λαβεῖν ὧν ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐτεθέαντο θρασὺν ὄντα st. τούτων, ἃ . . ἐτεθ. θρασὺν ὄντα nach θρασύς τι § 410, 6. Diod. 11. 82, 261 ἀπὸ τῆς μάχης ἧς ἐνίκησε τοὺς Βοιωτούς. Aelian. V. H. 13, 2 τῆς καταδουλώσεως ἧς ἐδουλώσαντο αὐτοὺς Μακεδόνες. (Doch die älteren Schriftsteller ziehen hier ausser bei dem Neutrum des Relativs den Akk. vor. Eur. Hel. 1099 ἅλις δὲ λύμης, ἥν μ̓ ἐλυμήνω πάρος. Dem. 53.22 βούλομαι δὲ καὶ περὶ τῆς προκλήσεως εἰπεῖν, ἣν οὗτοί με προυκαλέσαντο.) Lys. 13.74 τῆς φυγῆς ἧς αὐτοὶ ἔφυγον. Dem. 18.117 τῆς μὲν ἀρχῆς ἧς ἦρχεν ὑπεύθυνος ἦν. Ar. Ach. 677 οὐ γὰρ ἀξίως ἐκείνων ὧν ἐναυμαχήσαμεν | γηροβοσκούμεσθ᾽ ὑφ᾽ ὑμῶν (wie ναυμαχίαν ναυμαχεῖν). Pl. 1044 τῆς ὕβρεως ἧς ὑβρίζομαι. Hippocr. de octim. T. I. p. 457 τῆς διαθέσεως ἧς διέκειτο τὸ σῶμα. Hdt. 4.78 ἀπὸ παιδεύσιος τῆς (= ἧς) ἐπεπαίδευτο. (Aber S. Ai. 493 ist nach d. best. cdd. zu lesen: εὐνῆς τε τῆς σῆς, ᾗ συνηλλάχθης ἐμοί und nicht mit Lobeck nach anderen cdd. ἧς συνηλλ.)

Anmerk. 3. Übrigens finden sich nicht wenige Stellen, an welchen die Attraktion unterlassen ist, obwohl der Adjektivsatz ganz die Geltung eines attributiven Adjektivs hat. Eur. M. 753 ἐμμενεῖν ἅ σου κλύω st. οἷς σου κλύω, ubi v. Pflugk. 758 τυχοῦσ᾽ ἃ βούλομαι. Or. 1079 τῆς μὲν δυσπότμου τῆσδ̓ ἐσφάλης | ἥν σοι κατηγγύησα. Heracl. 152 τοσαύτης ἣν ἐπῆλθον Ἑλλάδος. Th. 2.6 μηδὲν νεώτερον ποιεῖν περὶ τῶν ἀνδρῶν οὓς ἔχουσι Θηβαίων. 2, 70 τὸ δεύτερον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ τῷδε, ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψε. 75 τοῖς δένδρεσιν, ἃ ἔκοψαν. 2, 85 περὶ τῆς ναυμαχίας, ἣν ἐνίκησαν. X. A. 4.7.17 διετράφησαν τοῖς κτήνεσιν, ἃ ἐκ τῶν Ταόχων ἔλαβον. Vgl. 7. 7, 7. Hell. 6. 5, 2 ἐμμενῶ ταῖς σπονδαῖς, ἃς βασιλεὺς κατέπεμψε. Cy. 5. 5, 2 τῇ ἄλλῃ κατασκευῇ, ἣν εἶχον. Vgl. Hier. 7, 8. P. Gorg. 520b. Phaedr. 249, c. 254, c. 262, c ἐν τῷ Λυσίου λόγῳ, ὃν φέρεις, καὶ ἐν οἷς ἡμεῖς εἴπομεν. Isocr. 6.21 τοῖς ὅρκοις, οὓς ἐποιήσασθε. Vgl. 89. Ps. Dem. 42.17 τοῦ ὅρκου, ὃν ὤμοσα. Vgl. 19, 239. 27, 68. Aeschin. 1.170. 3, 8. 112. 127.

Anmerk. 4. Nur sehr selten erleiden auch der Nominativ und der Dativ des Relativs die Attraktion. Hdt. 1.78 οὐδέν κω εἰδότες τῶν (= ὧν） ἧν περὶ Σάρδις τε καὶ αὐτὸν Κροῖσον st. τούτων, ἅ, s. Baehr. Th. 7.67 πολλαὶ (νῆες) ῥᾷσται ἐς τὸ βλάπτεσθαι ἀφ᾽ ὧν ἡμῖν παρεσκεύασται st. ἀπὸ τούτων, ἅ. Dem. 57.46 τὰ μὲν ἐξ ὧν μεμαρτύρηται μεμαθήκατε πάντες st. ἐκ τούτων ἅ. Aeschin. 1.90 ἀξιώσει μὴ ἐξ ὧν γιγνώσκεται, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν μαρτυριῶν κρίνεσθαι. P. Prot. 353b ἐμμένειν οἶς ἄρτι ἔδοξεν ἡμῖν st. τούτοις, ἃ. Phaed. 69, a τοῦτο ὅμοιόν ἐστιν ᾧ νῦν δὴ ἐλέγετο st. τούτῳ ὃ ἐλέγετο. Civ. 531, e ὀλίγοι ὧν ἐγὼ ἐντετύχηκα st. τούτων οἷς. Vgl. Gorg. 509, a. Prot. 361, e. Theaet. 144, a. X. C. 5.4.39 ἤγετο καὶ τῶν ἑαυτοῦ τῶν τε πιστῶν οἷς ἥδετο καὶ ὧν ἠπίστει πολλούς, st. καὶ ἐκείνων οἷς ἠπίστει. Aeschin. 2.117 παρ᾽ ὧν μὲν βοηθεῖς οὐκ ὰπολήψει χάριν st. παρὰ τούτων, οἷς. (Nicht gehören hierher folgende Stellen: S. El. 1128 ὥς ς᾿ ἀπ᾽ ἐλπίδων, | οὐχ ὧνπερ ἐξέπεμπον, εἰσεδεξάμην d. i. οὐκ ἀπὸ τούτων τῶν ἐλπίδων, ἀφ᾽ ὧν, wie erhalte ich dich wieder ἀπ᾽ ἐλπίδων = ἀπὸ δόξης § 430, 1, S. 456, aliter ac speraveram, nicht mit der Hoffnung, mit der (vgl. ἀπὸ σπουδῆς, mit Eifer u. dgl. § 430, 1, S. 458) ich dich entsandte). [Wecklein schr. οὐχ ὅνπερ]. Ψ. 649 τιμῆς ἧστέ μ̓ ἔοικε τετιμῆσθαι, denn man kann ἧστε als gen. pretii fassen wie bei ἄξιος. w, 30 τιμῆς ἀπονήμενος, ἧσπερ ἄνασσες, denn man sagt auch ἀνάσσειν τιμῆς, wie Υ, 180 u. Eur. J. T. 17 ἀνάσσειν στρατηγίας. Th. 1.1 ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει, hier gehört ὧν nicht zu πιστεῦσαι, sondern zu σκοποῦντι. Auch Beispiele wie Hdt. 1.1 ἕκτῃ ἡμέρῃ ἀπ᾽ ἧς ἀπίκοντο, vgl. 3, 14. X. A. 6.2.12. Hell. 4. 6, 6. Dem. 18.26, in denen man ἀφ᾽ ἧς auf ἀπὸ ταύτης ᾗ od. ἐν ᾗ zurückzuführen pflegt: “seit dem Tage, an welchem”, sind auszuschliessen; ἀφ᾽ ἧς entspricht wohl vielmehr nach griechischer (logisch unkorrekterer) Auffassung einem ἀπὸ ταύτης ἀφ᾽ ἧς “seit dem Tage, seit welchem”, vgl. Dem. 9.19 ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας ἀνεῖλε Φωκέας, ἀπὸ ταύτης ἔγωγ᾽ αὐτὸν πολεμεῖν ὁρίζομαι. Hdt. 2.146. Ebenso bei ἐξ οὗ, ἀφ᾽ οὗ, ex quo).

Anmerk. 5. Wenn zu dem attrahierten Relative prädikative Substantive oder Adjektive gehören, nehmen auch diese an der Attraktion teil. X. oec. 2, 1 οὐκ ἄν μοι δοκῶ ὑπό γε τούτων ὧν σὺ δεσποινῶν καλεῖς κωλύεσθαι. P. Phaedr. 247e οὐδ᾽ ἥ ἐστί που ἑτέρα ἐν ἑτέρῳ οὖσα ὧν ἡμεῖς νῦν ὄντων (Wesen seiend) καλοῦμεν. Phaed. 104, a τοῦ περιττοῦ, ὄντος οὐχ οὗπερ τῆς τριάδος, wie mit Heindorf notwendig st. ὅπερ, das alle cdd. haben, zu lesen ist. Dem. 18.298 ἐμὲ . . οὔτ᾽ ἐλπὶς οὔτε φόβος οὔτ᾽ ἄλλο οὐδὲν ἐπῆρεν οὐδὲ προηγάγετο ὧν ἔκρινα δικαίων καὶ συμφερόντων τῇ πατρίδι οὐδὲν προδοῦναι st. τούτων, ἃ ἔκρ. δίκαια κ. συμφέροντα. 6, 17 οἷς οὖσιν ὑμετέροις ἔχει, τούτοις πάντα τἆλλα ἀσφαλῶς κέκτηται. Diese Verbindung ist ganz natürlich, da auch da, wo keine Attraktion stattfindet, die näheren Bestimmungen des Relativs mit diesem in gleichem Kasus stehen, wie X. Hipp. 9.6 ὁπόσων ἂν καλῶν ὄντων μεταδιδῶσιν αὐτοῖς οἱ πολῖται.

Anmerk. 6. Auch die Ortsadverbien erleiden zuweilen die Attraktion, indem das relative Adverb die Form des demonstrativen Adverbs oder, wenn statt dieses ein Substantiv vorangeht, die Form, welche die vom Substantive bezeichnete Richtung ausdrückt, annimmt. Th. 1.89 διεκομίζοντο εὐθὺς (sc. ἐντεῦθεν) ὅθεν (st. οἷ) ὑπεξέθεντο παῖδας. P. Polit. 263c τὸ τῆς ἀποπλανήσεως ὁπόθεν ἡμᾶς δεῦρ᾽ ἤγαγεν: οἶμαι μὲν γὰρ μάλιστα ὅθεν ἐρωτηθεὶς σὺ . . εἶπες st. ἐκεῖθεν, οὗ . . εἶπες. S. Tr. 701 ἐκ δὲ γῆς ὅθεν (ubi) προὔκειτ̓ ἀναζέουσι θρομβώδεις ἀφροί. Ph. 481 ἐμβαλοῦ μ̓ ὅπῃ θέλεις ἄγων, εἰς ἀντλίαν, εἰς πρῷραν, εἰς πρύμνην ὅποι (st. οὗ, ubi) ἥκιστα μέλλω τοὺς παρόντας ἀλγυνεῖν [wo man aber jetzt nach cod. Flor. Γ ὅπου schreibt]. Eur. Hel. 1607 ὅποι νοσοῖεν ξύμμαχοι κατασκοπῶν [Elmsley ὅ πη]. J. T. 119 χωρεῖν χρεὼν (ἐκεῖσε) ὅποι χθονὸς κρύψαντε λήσομεν δέμας. Heracl. 19 πέμπων (ἐκεῖσε) ὅποι γῆς πυνθάνοιθ̓ ἱδρυμένους κήρυκας ἐξαιτεῖ [al. ὅπου, ὅπῃ].(Smyth 2522)

Eine eigentümliche Attraktion tritt bei den Relativen οἷος, ὅσος, ἡλίκος (ὁποιοστισοῦν, ὁπόσος δή, ὅστις, häufiger ὅστις δή, ὁστισοῦν, ὁποιοσοῦν, ὁπότερος, ὁποτεροσοῦν) in Adjektivsätzen ein, in denen das Verb εἶναι unterdrückt ist: während im vollständigen Satze das Relativ nebst dem Subjekte im Nominativ stehen würde: πιστεύω ἀνδρὶ (τοιούτῳ) οἷος σὺ εἶ, “ich vertraue einem Manne (der so beschaffen ist) wie du bist”, tritt es nach Ellipse des Verbs nebst dem Subjekte in den Kasus des Substantivs, auf das es zurückweist: πιστεύω ἀνδρὶ οἵῳ σοί “ich vertraue einem Manne wie dir.” Häufig wird das Substantiv, auf das sich das Relativ bezieht, in den Adjektivsatz aufgenommen: πιστεύω οἵῳ σοὶ ἀνδρί. Ein solcher verschmolzener oder attrahierter Adjektivsatz trägt ganz das Gepräge eines flektierten Adjektivs an sich, z. B.:

So erklärt es sich, dass ὁστισοῦν, ὁποιοσοῦν, ὅστις δή u. s. w. die feste Bedeutung “wer nur immer”, “wie nur immer”, d. i. irgend ein beliebiger erhalten haben. Οἷος: Th. 7.21 πρὸς ἄνδρας τολμηροὺς οἵους καὶ Ἀθηναίους st. οἷοι Ἀθηναῖοί εἰσιν. X. M. 2.9.3 χαριζόμενον οἵῳ σοὶ ἀνδρί. Pl. Euthyphr. 2, b εἴ τινα νῷ ἔχεις Πιτθέα Μέλητον, οἷον τετανότριχα, d. i. τοιοῦτον, οἷός ἐστι τετανόθριξ, s. Stallb. Lucian. Toxar. c. 11 οὐ φαῦλον τὸ ἔργον ἀνδρὶ οἵῳ σοὶ πολεμιστῇ μονομαχῆσαι. S. Tr. 444 πῶς δ̓ οὐ χἀτέρας (Ἔρως ἄρχει) οἵας γ̓ ἐμοῦ; st. τοιαύτης, οἵα γ̓ ἐγώ εἰμι. P. Soph. 237c οἵῳ γε ἐμοὶ παντάπασιν ἄπορον st. τῷ τοιούτῳ, οἷός γε ἐγώ εἰμι, ἄπορόν ἐστιν. Hierher gehört auch die Attraktion von οἷος beim Superlative, als: P. Symp. 220b ὄντος πάγου οἵου δεινοτάτου st. τοιούτου, οἷός ἐστι δεινότατος. Pl. Euthyd. 272, a ἄλλον διδάξαι λέγειν τε καὶ συγγράφεσθαι λόγους οἵους εἰς τὰ δικαστήρια d. i. λόγους, οἷοι εἰς τὰ δ. συγγράφονται. — Ὁποῖος δή, ὁποιοσοῦν: X. H. 5.4.58 ῥήγνυται ὁποία δὴ φλέψ “quaecunque erat”, i. e. incertum, quae fuerit, s. Breitenb., vgl. Oec. 8, 19. P. Theaet. 182d τί δὲ περὶ αἰσθήσεως ἐροῦμεν ὁποιασοῦν = ὁποιαοῦν ἐστι, qualiscunque est. Crat. 390, a ἕως ἂν τὸ τοῦ ὀνόματος εἶδος ἀποδιδῷ . . ἐν ὁποιαισοῦν συλλαβαῖς = ἐν συλλ., ὁποιαιοῦν εἰσιν. — Ὁπότερος, ὁποτεροσοῦν, utercunque. Th. 5.41 ἐξεῖναι δ̓ ὁποτεροισοῦν προκαλεσαμένοις . . διαμάχεσθαι = ὁποτεροιοῦν εἰσιν. Andoc. 3.26 πολλὴ ἀνάγκη ὁπότερον τούτων ἑλέσθαι. (Als Subjekt: X. C. 3.2.22 κἂν ἀδικῶσιν ὑμῶν ὁπότεροι. Vgl. 7. 4, 5. Ap. 29.) — Ὅσος: i, 322 τὸ μὲν (ῥόπαλον Κύκλωπος） ἄμμες ἐίσκομεν εἰσορόωντες | ὅσσον θ̓ ἱστὸν νηός, ubi v. Nitzsch, st. τόσσον ὅσσος τέ ἐστιν ἱστός. 325 τοῦ μὲν ὅσον τ᾽ ὄργυιαν ἐγὼν ἀπέκοψα παραστάς st. τοσοῦτον, ὅσον ἐστὶν ὄργυια. k, 113 τὴν δὲ γυναῖκα | εὗρον ὅσην τ᾽ ὄρεος κορυφήν st. τοσαύτην, ὅση ἐστὶν ὄρεος κορυφή. Hdt. 1.160 ἐπὶ μισθῷ ὅσῳ δή, mercede, quantulacunque est. So öfter bei unbestimmten Angaben durch ὅσος. Hdt. 1.157 Μαζάρης τοῦ Κύρου στρατοῦ μοῖραν ὅσην δή κοτε ἔχων, partem, quantulacunque erat. X. A. 1.8.6 ἱππεῖς ὅσον ἑξακόσιοι. 6. 5, 8 ἔστησαν ἀπέχοντες ὅσον πεντεκαίδεκα σταδίους. — Ὁστισοῦν, ὅστις δή, ὅστις: Hdt. 2.113 ἢν καταφυγὼν οἰκέτης ὁτευῶν ἀνθρώπων ἐπιβάληται στίγματα ἱρά . . οὐκ ἔξεστι τούτου ἅψασθαι. 1, 86 ἐν νόῳ ἔχων ἀκροθίνια ταῦτα καταγιεῖν ὅτεῳ δή. Pl. civ. 335, b ἔστιν ἄρα δικαίου ἀνδρὸς βλάπτειν καὶ ὁντινοῦν ἀνθρώπων; st. καὶ ὁστισοῦν ἐστιν. Hipp. 1. 282, d πλέον ἀργύριον ἀπὸ σοφίας εἴργασται ἢ ἄλλος δημιουργὸς ἀφ̓ ἧστινος τέχνης. Alc. 2. 144, c οὐδὲ τὴν ὁτουοῦν μητέρα διενοεῖτο ἀποκτεῖναι, ἀλλὰ τὴν αὐτὸς αὑτοῦ, wie im Lat. cujuscunque matrem, d. i. alicujus, quicunque est. Leg. 925, e πρότερον δὲ οὕστινας ὁτιοῦν ἂν βουληθῆναι παθεῖν, (crede) prius quoscunque quodcunque pati velle. X. An. 4. 7, 25 ἐξαπίνης, ὅτου δὴ παρεγγυήσαντος, οἱ στρατιῶται φέρουσι λίθους, d. i. παρεγγ. τινος, ὅστις δὴ ἦν. 5. 2, 24 ἀνέλαμψεν οἰκία, ὅτου δὴ ἐνάψαντος. Lys. 12.84 πῶς οὐκ αἰσχρὸν ὑμῖν καὶ ἡντινοῦν (δίκην) ἀπολιπεῖν, ἥντινά τις βούλοιτο παρὰ τούτων λαμβάνειν; d. i. δίκην, ἡτισοῦν ἐστιν, und dies wird durch den folgenden Satz mit ἥντινα noch näher bestimmt. (Ὅστις als Subjekt st. τὶς, ὅστις ἐστίν: P. Lys. 214e ὁτιοῦν ὅμοιον ὁτῳοῦν ὁμοίῳ τίν᾽ ὠφέλειαν ἔχειν ἢ τίνα βλάβην ἂν ποιῆσαι δύναιτο; Pausan. 3. 8, 1 τὸ ἐπίγραμμα ἐποίησεν ὅστις δή). — Ἡλίκος: Ar. Ach. 703 εἰκὸς ἄνδρα κυφὸν ἡλίκον Θουκυδίδην | ἐξολέσθαι. — Ungleich seltener erscheinen diese Sätze in vollständiger Form. X. C. 6.1.45 ἄσμενος ἂν πρὸς ἄνδρα, οἷος σὺ εἶ, ἀπαλλαγείη.

Anmerk. 7. Ὅσον ist oft durch nur zu übersetzen. *i, 354 ἀλλ᾽ ὅσον ἐς Σκαιάς τε πύλας καὶ φηγὸν ἵκανεν d. h. ἐπὶ τοσοῦτον, ὅσον ἐστὶν ἐς Σκ., er kam wie weit es ist bis, daher: nur bis z. Sk. Thore. P. Gorg. 485a φιλοσοφίας μέν, ὅσον παιδείας χάριν καλὸν (sc. ἐστί) μετέχειν, nur od. wenigstens um der allgemeinen Bildung willen. Th. 1.111 τῆς μὲν γῆς ἐκράτουν ὅσα μὴ προϊόντες πολὺ ἐκ τῶν ὅπλων, d. i. γῆς ἐκράτουν τοσαῦτα, ὅσα κρατεῖν ἐδύναντο μὴ πρ. Vgl. 4, 16. Daher die Ausdrücke der Milderung: ὅσον μόνον, tantum non, fast, ὅσον οὔ, prope, ὅσον οὐκ ἤδη, ὅσον οὔπω (οὐδέπω), fast schon, daher: alsbald. Th. 1.36 τὸν μέλλοντα καὶ ὅσον οὐ παρόντα πόλεμον. Vgl. 2. 94, 1. 8. 26, 1. S. OR. 347. X. H. 6.2.16 ἐνόμιζέ τε ὅσον οὐκ ἤδη ἔχειν τὴν πόλιν. Vgl. 24. Eur. Ba. 1076 ὅσον γὰρ οὔπω δῆλος ἦν θάσσων ἄνω. Th. 4.125 νομίσαντες πολλαπλασίους μὲν ἢ ἦλθον ἐπιέναι, ὅσον δὲ οὔπω παρεῖναι, jamjam adesse. 6. 34 extr. 8, 96. X. A. 7.2.5 ἐλέγετο, ὅτι . . Πῶλος ὅσον οὔ [πω] παρείη ἤδη.

Anmerk. 8. Auf eine ähnliche Weise finden sich bei Homer bisweilen die Demonstrative τοῖον u. τόσον gebraucht. *y, 246 τύμβον δ̓ οὐ μάλα πολλὸν ἐγὼ πονέεσθαι ἄνωγα, | ἀλλ᾽ ἐπιεικέα τοῖον i. e. τοῖον οἶον ἐπιεικέα oder τοῖον, οἷος ἐπιεικής ἐστιν. 454 ὃς τὸ μὲν ἄλλο τόσον φοῖνιξ ἦν, ἐν δὲ μετώπῳ | λευκὸν σῆμ᾽ ἐτέτυκτο, im übrigen zwar so weit (“die darin angedeutete Beschränkung ist in dem folgenden Gegensatze enthalten”). Vgl. *s, 378. Χ, 322.

Anmerk. 9. Die Attraktion tritt auch dann ein, wenn οἷος oder οἷός τε statt ὥστε steht und mit dem Infinitive verbunden wird, in der Bedeutung: ich bin so beschaffen, dass, is sum, qui c. conj., daher auch ich kann, als: ἀνδρὶ τοιούτῳ οἵῳ μήτε λυπεῖσθαι μήτ᾽ ὀργίζεσθαι. S. § 585, 5.

Anmerk. 10. Wenn der Adjektivsatz die Bedeutung eines Substantivs (s. Nr. 3) hat, so tritt zuweilen dem attrahierten οἷος, ἡλίκος der Artikel vor, und der adjektivische Substantivsatz nimmt dadurch ganz den Charakter eines flektierten Substantivs an, als:

X. C. 6.2.2 οἱ δὲ οἷοί περ ὑμεῖς ἄνδρες . . τὰ βουλευόμενα καταμανθάνουσιν. Hell. 2. 3, 25 γνόντες μὲν τοῖς οἵοις ἡμῖν τε καὶ ὑμῖν χαλεπὴν πολιτείαν εἶναι δημοκρατίαν. Comm. 2. 9, 3. Cy. 6. 2, 2. P. Lach. 180d οὔτοι τι . . οἱ ἡλίκοι ἐγὼ ἔτι γιγνώσκομεν τοὺς νεωτέρους = οἱ τηλικοῦτοι, ἡλίκος ἐγώ εἰμι, ubi v. Stallb. Ar. Ec. 465 ἐκεῖνο δεινὸν τοῖσιν ἡλίκοισι νῷν st. τηλικούτοις, ἡλίκοι νῴ ἐσμεν. [Ähnlich Dem. 18.146 (Φίλιππος ἐκράτησε) τοὺς ὁποιουσδήποθ᾽ ὑμεῖς ἐξεπέμπετε στρατηγούς = τοὺς στρ., ὁποιοιδήποτέ εἰσιν, οὓς ὑ. ἐξεπέμπετε.] Mit dem Infinitive: X. M. 4.6.11 κακοὺς δὲ ἄρα (πρὸς τὰ τοιαῦτα νομίζεις) τοὺς οἵους τούτοις κακῶς χρῆσθαι; (Kurz vorher: τοὺς δυναμένους αὐτοῖς καλῶς χρῆσθαι.) S. § 585, 5.

Anmerk. 11. Selten sind die Beispiele, wo in dem attrahierten Adjektivsatze das Subjekt an der Attraktion des Relativs οἷος nicht teilnimmt, sondern im Nominative steht. Dies geschieht nur dann, wenn der Numerus des Subjekts und des attrahierten Relativs verschieden ist, als: Ar. Ach. 601 νεανίας δ̓ οἵους σὺ διαδεδρακότας. X. H. 1.4.16 οὐκ ἔφασαν δὲ τῶν οἵωνπερ αὐτὸς ὄντων εἶναι καινῶν δεῖσθαι πραγμάτων. Antiph. 5.78 τοὺς οἵους ὑμεῖς μισῶν συκοφάντας. Aeschin. 2.151 τρισμυρίους κιναίδους οἵουσπερ σύ. Dem. 24.185 οἵοισπερ σὺ χρώμενοι συμβούλοις (m. d. Var. οἷόσπερ, wie 22, 64 προσήκει καὶ μισεῖν τοὺς οἶόσπερ οὗτος. 19, 254 Σόλων ἐμίσει τοὺς οἷος οὗτος ἀνθρώπους. Danach ändern die Herausgeber auch an den übrigen Stellen, z. B. Ar. Ach. 601 νεανίας δ̓ οἷος σὺ διαδεδρακότας, wo Blaydes mehr Material zusammenträgt).

Anmerk. 12. Auf einer Verkürzung beruhen Ausdrucksweisen wie Pl. civ. 349, d τοιοῦτος ἄρα ἐστὶν ἑκάτερος αὐτῶν, οἷσπερ ἔοικεν, d. h. ἔστιν ἄρα ἑκάτερος αὐτῶν τοιοῦτος, οἷοι (ἐκεῖνοι), οἶσπερ ἔοικεν, s. Stallb. u. Schneider. 350, c ὡμολογοῦμεν ᾧγε ὅμοιος ἑκάτερος εἴη, τοιοῦτον καὶ ἑκάτερον εἶναι. Phaed. 92, b οὐ γὰρ δὴ ἁρμονία γέ σοι τοιοῦτόν ἐστιν, ᾧ ἀπεικάζεις, d. i. τοιοῦτόν ἐστιν, οἶον (ἐκεῖνο,) ᾧ ἀπεικάζεις, s. Hdrf. u. Stallb.(Smyth 2532)

Zuweilen tritt eine der eben erwähnten entgegengesetzte Attraktion ein, indem nicht das Relativ die Flexion seines Substantivs, sondern das Substantiv die Flexion des auf dasselbe bezogenen Relativs annimmt. Man nennt daher diese Art der Attraktion invertierte Attraktion (Attractio inversa). Am häufigsten tritt diese Attraktion ein, wenn das vom Relative angezogene Substantiv des Hauptsatzes im Nominative oder Akkusative stehen sollte. *c, 371 ἀσπίδες ὅσσαι ἄρισται ἐνὶ στρατῷ ἠδὲ μέγισται, ἑσσάμενοι . . ἴομεν, vgl. 75. *k, 416 φυλακὰς δ̓ ἃς εἴρεαι, ἥρως, | οὔτις κεκριμένη ῥύετᾶ{ι} στρατόν. *s, 192 ἄλλου δ̓ οὔ τευ οἶδα τεῦ ἂν κλυτὰ τεύχεα δύω, | εἰ μὴ Αἴαντός γε σάκος Τελαμωνιάδαο. S. OC. 1150 λόγος δ̓ ὃς ἐμπέπτωκεν ἀρτίως ἐμοὶ | στείχοντι δεῦρο, (sc. τούτου) συμβαλοῦ γνώμην, de eo tuam tecum reputa sententiam. Tr. 283 τάσδε δ̓ ἅσπερ εἰσορᾷς, | ἐξ ὀλβίων ἄζηλον εὑροῦσαι βίον | χωροῦσι πρὸς σέ. Hdt. 2.106 τὰς δὲ στήλας τὰς ἵστα . . Σέσωστρις, αἱ μὲν πλεῦνες οὐκέτι φαίνονται περιεοῦσαι, ubi v. Baehr. 9, 88 τοὺς δὲ ἄλλους ἄνδρας τοὺς ἐξέδοσαν οἱ Θηβαῖοι, οἱ μὲν ἐδόκεον κτλ. Isocr. 6.48 πολιτείαν οἵαν εἶναι χρή, παρὰ μόνοις ἡμῖν ἐστιν. Lys. 19.47 τὴν οὐσίαν ἣν κατέλιπε τῷ υἱεῖ, οὐ πλείονος ἀξία ἐστίν. X. H. 1.4.2 ἔλεγον, ὅτι Λακεδαιμόνιοι πάντων ὧν δέονται πεπραγότες εἶεν παρὰ βασιλέως. An. 5. 5, 19 Κοτυωρίτας δὲ οὓς ὑμετέρους φατὲ εἶναι, εἴ τι αὐτῶν εἰλήφαμεν, αὐτοὶ αἴτιοί εἰσιν st. Κοτυωρῖται. Vgl. Ven. 1, 10. P. Lys. 221b οἷόν τε οὖν ἐστιν ἐπιθυμοῦντα καὶ ἐρῶντα τούτου οὗ ἐπιθυμεῖ καὶ ἐρᾷ μὴ φιλεῖν; st. τοῦτο, οὗ, s. Stallb. Nur selten findet sich bei dem Dative diese Attraktion, und zwar in Fällen, die auch die Annahme einer durch rhetorische Gründe hervorgerufenen Umstellung zulassen. S. El. 653 φίλοισί τε ξυνοῦσαν . . καὶ τέκνων ὅσων ἐμοὶ | δύσνοια μὴ πρόσεστιν st. καὶ τέκνοις od. auch st. καὶ ὅσων τέκνων, mit Voranstellung des τέκνων wegen des Gegensatzes zu φίλοισι. X. Hier. 7, 2 τοιαῦτα ποιοῦσι τοῖς τυράννοις οἱ ἀρχόμενοι καὶ ἄλλον ὅντινα ἂν ἀεὶ τιμῶντες τυγχάνωσι st. καὶ ἄλλῳ od. καὶ ὅντινα ἄλλον. Bisweilen findet sich auch das Demonstrativpronomen in dem Hauptsatze zur Ergänzung des fehlenden Kasus. Hymn. Cer. 66 κούρην τὴν ἔτεκον, γλυκερὸν θάλος, εἴδεϊ κυδρήν, | τῆς ἀδινὴν ὄπ᾽ ἄκουσα. Ar. Plut. 200 τὴν δύναμιν ἣν ὑμεῖς φατὲ | ἔχειν με, ταύτης δεσπότης γενήσομαι. S. OR. 449 τὸν ἄνδρα τοῦτον ὃν πάλαι | ζητεῖς ἀπειλῶν κἀνακηρύσσων φόνον | τὸν Λαΐειον, οὗτός ἐστιν ἐνθάδε. Eur. Or. 1629 Ἑλένην μὲν ἣν σὺ διολέσαι πρόθυμος ὢν | ἥμαρτες . ., ἥδ᾽ ἐστίν, ἣν ὁρᾶτ̓ ἐν αἰθέρος πτυχαῖς, wo man ausser Porson auch Schaefer p. 127 nachsehen kann. 591 Ἀπόλλων ὃς μεσομφάλους ἕδρας | ναίων βροτοῖσι στόμα νέμει σαφέστατον, | . . τούτῳ πιθόμενος τὴν τεκοῦσαν ἔκτανον. P. Civ. 520d ἐν πόλει ᾗ ἥκιστα πρόθυμοι ἄρχειν οἱ μέλλοντες ἄρξειν, ταύτην ἄριστα . . ἀνάγκη οἰκεῖσθαι st. πόλιν, ἐν ᾗ . ., s. Stallb. Leg. 740, d πάντων τούτων ἀρχὴν ἣν ἂν θώμεθα μεγίστην καὶ τιμιωτάτην, αὕτη . . ποριζέτω μηχανήν. Men. 96, c ὡμολογήκαμεν πράγματος οὗ μήτε διδάσκαλοι μήτε μαθηταὶ εἶεν, τοῦτο μηδὲ διδακτὸν εἶναι. — Diese Attraktion ist auch wohl da anzunehmen, wo ein Substantiv in der Apposition (§ 406, A. 3) sich an das folgende Relativ oder an ein im relativen Satze stehendes Substantiv anschliesst, wie *z, 396 Ἀνδρομάχη, θυγάτηρ μεγαλήτορος Ἠετίωνος, | Ἠετίων ὃς ἔναιεν ὑπὸ Πλάκῳ. — Im Lateinischen findet sich diese invertierte Attraktion weit seltener. Pl. Amph. 4. 1, 1 Naucratum quem convenire volui, in navi non erat. V. Aen. 1, 573 urbem quam statuo vestra est. S. Kühner, Ausf. Gramm. der Lat. Spr. II, 2, § 193, 10. In der deutschen Volkssprache ist sie ganz gewöhnlich, wie: “Den liebsten Buhlen, den ich hab, der leit beim Wirt im Keller” oder: “Meinen Tod, den sie beklagen, ist für sie gerechter Schmerz” (Volkslied).(Smyth 2533)

Sehr gewöhnlich ist diese invertierte Attraktion bei: οὐδεὶς ὅστις (selten ὅς, wie S. OR. 373. P. Alc. 103b) οὔ nach weggelassenem ἐστί²). P. Prot. 317c οὐδενὸς ὅτου οὐ πάντων ἂν ὑμῶν καθ᾽ ἡλικίαν πατὴρ εἴην. Men. 70, c οὐδενὶ ὅτῳ οὐκ ἀποκρινόμενος. Phaed. 117, d κλαίων καὶ ἀγανακτῶν οὐδένα ὅντινα οὐ κατέκλασε τῶν παρόντων. Dem. 18.200 περὶ ὧν οὐδένα κίνδυνον ὅντιν᾽ οὐχ ὑπέμειναν οἱ πρόγονοι. (Nach dieser Analogie Hdt. 7.145 τὰ δὲ Γέλωνος πρήγματα μεγάλα ἐλέγετο εἶναι, οὐδαμῶν Ἑλληνικῶν τῶν (= ὧν) οὐ πολλὸν μέζω, nullis non Graecorum rebus multo majora, entst. aus οὐδαμὰ Ἑλληνικὰ πρήγματά ἐστιν, ὧν οὐ τὰ Γέλωνος πολλὸν μέζω ἦν.) Auf diese Weise erscheint die Redensart οὐδεὶς ὅστις οὔ als ein Pronominalsubstantiv (nemo non), das durch alle Kasus flektiert werden kann, als:

Besonders auffällig tritt diese Verschmelzung zu einem Begriffe in der Konstruktion des acc. c. inf. hervor. X. C. 1.4.25 οὐδένα ἔφασαν ὅντιν᾽ οὐ δακρύοντ᾽ ἀποστρέφεσθαι. P. Prot. 323c ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν᾽ οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς (τῆς δικαιοσύνης). So auch in der Frage bei τίς. Th. 3.39 τίνα οἴεσθε ὅντινα οὐ βραχείᾳ προφάσει ἀποστήσεσθαι; Vgl. 3, 40.

Anmerk. 13. Als invertierte Attraktion lässt sich auch die Formel: ὃς βούλει [st. ὃν βούλει] auffassen, welche ganz dem lateinischen quivis entspricht. P. Gorg. 517b ἔργα τοιαῦτα . ., οἷα τούτων ὃς βούλει εἴργασται. Crat. 432, a τὰ δέκα ἢ ὅστις βούλει ἄλλος ἀριθμός. (Mit der gewöhnlichen Attraktion: Pl. Phil. 43, d τριῶν οὖν ὄντων ἡμῖν ὧν τινων βούλει τίθει. Ion. 533, a περὶ Πολυγνώτου ἢ ἄλλου ὅτου βούλει.)

Anmerk. 14. Die invertierte Attraktion erfahren zuweilen auch die Ortsadverbien, indem das demonstrative Adverb die Form des relativen annimmt. S. OC. 1227 βῆναι κεῖθεν ὅθεν περ ἥκει st. ἐκεῖσε, ὅθεν. P. Crit. 45b πολλαχοῦ γὰρ καὶ ἄλλοσε ὅποι ἂν ἀφίκῃ, ἀγαπήσουσί σε st. ἀλλαχοῦ, ὅποι.

Anmerk. 15. Auch gehören hierher die Ausdrücke: θαυμαστὸς ὅσος, θαυμαστοῦ ὅσου, θαυμασίως ὡς u. s. w. st. θαυμαστόν ἐστιν, ὅσος, ὅσου, θαυμάσιόν ἐστιν, ὡς. P. Civ. 350d μετα᾽ ἱδρῶτος θαυμαστοῦ ὅσου st. θαυμαστόν ἐστιν, μεθ᾽ ὅσου. Alc. 2. 151, a ἐκεῖνος θαυμαστὴν ὅσην περὶ σὲ προθυμίαν ἔχει. Hipp. 1, 282, c χρήματα ἔλαβε θαυμαστὰ ὅσα st. θαυμαστόν ἐστιν, ὅσα. Leg. 782, a ἀμήχανον ἂν χρόνον ὅσον γεγονὸς ἂν εἴη. Civ. 588, a εἰ τοσοῦτον ἡδονῇ νικᾷ ὁ ἀγαθὸς . . τὸν κακόν . ., ἀμηχάνῳ δὴ ὅσῳ πλεῖον νικήσει . . ἀρετῇ. Ar. Pl. 750 ἦν περὶ αὐτὸν ὄχλος ὑπερφυὴς ὅσος. Hdt. 4.194 οἱ δέ (sc. πίθηκοι) σφι ἄφθονοι ὅσοι ἐν τοῖς ὄρεσι γίνονται. So: Lucian. Toxar. c. 13 πολλοὺς καὶ ἄλλους εἶχε περὶ αὑτὸν φιλίας πλεῖστον ὅσον ἀποδέοντας. P. Charm. 155c ἐνέβλεψέ μοι τοῖς ὀφθαλμοῖς ἀμήχανόν τι οἷον. — Pl. civ. 331, a ευ οὖν λέγει θαυμαστῶς ὡς σφόδρα st. θαυμαστόν ἐστιν, ὡς. Gorg. 471, a θαυμασίως ὡς ἄθλιος γέγονε st. θαυμάσιόν ἐστιν, ὡς ἄθλιος γέγονε. Symp. 200, b ἐμοὶ μὲν γὰρ θαυμαστῶς δοκεῖ, ὦ Ἀγάθων, ὡς ἀνάγκη εἶναι. Phaed. 66, a ὑπερφυῶς . . ὡς ἀληθῆ λέγεις. 99, d ὑπερφυῶς μὲν οὖν, ἔφη, ὡς βούλομαι. 96, a θαυμαστῶς ὡς. Symp. 173, c ὑπερφυῶς ὡς χαίρω. Dem. 29.1 θαυμασίως ἂν ὡς ηὐλαβούμην. P. Phaedr. 263d ἀμηχάνως γε ὡς σφόδρα. Symp. 220, b ἠμφιεσμένων θαυμαστὰ δὴ ὅσα = θαυμαστῶς ὡς. [Aber Hdt. 3.113 ἀπόζει δὲ τῆς χώρης τῆς Ἀραβίης θεσπέσιον ὡς ἡδύ, es ist unaussprechlich, wie lieblich es von Arabien duftet (wie lieblich A. duftet).] Auf ähnliche Weise erklären manche die Ausdrücke: ὡς ἀληθῶς, verissime, ὡς ἑτέρως, ganz anders, ὡς ἄλλως als aus οὕτως ὡς ἀληθές ἐστιν u. s. w. entstanden. P. Phaed. 63a ἄνδρες σοφοὶ ὡς ἀληθῶς. Vgl. 80, d. Phaedr. 276, c τὰ μὲν σπουδῇ, τὰ δὲ ὡς ἑτέρως ἄν, ᾗ λέγεις, ποιοῖ (ubi v. Stallb.). Vgl. 85, 306. Dem. 18.212 τῶν δ̓ ὡς ἑτέρως συμβάντων . . τὴν ἐμὴν τύχην αἰτίαν εἶναι. Isae. 7.27 καὶ μὴ ὡς ἄλλως ποιήσωσι (ubi v. Schoemann). P. Leg. 816b ὡς ὀρθῶς ἅμα καὶ μουσικῶς. S. El. 1439 ὡς ὴπίως. 1452 ὡς ἐτητύμως. Doch liegen hier wahrscheinlich nur formelhaft gewordene Ausrufe vor: ὡς ἑτέρως wie anders! = ganz anders, ὡς ἀληθῶς wie wahr! = in Wahrheit. Ähnlich sind die Ausdrücke: ὡς πάνυ, ὡς μάλα, ὡς τὸ πολύ, ὡς ἐπὶ πολύ, ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, plerumque aufzufassen. Aber die Ausdrücke ὡς ἕκαστος, ὡς ἕκαστοι, ὡς ἑκάτεροι sind aus der Ellipse des Verbs im Satze entstanden, “wie nun eben jeder es that”, “wie jeder einzelne es für gut fand”, daher: “jeder für sich”, wie man aus Hdt. 1.29 sieht: ἀπικνέονται ἐς Σάρδις . . ἄλλοι τε πάντες ἐκ τῆς Ἑλλάδος σοφισταί, . . ὡς ἕκαστος αὐτῶν ἀπικνέοιτο, καὶ δὴ καὶ Σόλων (ubi v. Baehr u. Stein). Th. 1.67 ἄλλοι τε παριόντες ἐγκλήματα ἐποιοῦντο ὡς ἕκαστοι, καὶ Μεγαρῆς. 89 ἀπέπλευσαν ἐξ Ἑλλησπόντου ὡς ἕκαστοι κατὰ πόλεις. Vgl. 1. 3, 4 (ibiq. Poppo-Stahl). 3, 74 καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν.(Smyth 2534)