Raphael Kühner, Bernhard Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache
Ildar Ibraguimov, Ed.

Die zweite Art der Substantivsätze sind diejenigen, welche eine Wirkung (ein zu Bewirkendes, ein Erstrebtes, ein Ziel) bezeichnen. Dieselben werden durch ὅπως (zuweilen auch ὡς²） b. Hdt. u. Xenoph.) eingeleitet und stehen nach den Verben der Sorge, Überlegung, Verhütung, Bemühung, Bestrebung, des Bewirkens, Veranstaltens und der Aufforderung, des Befehlens, als: ἐπιμελεῖσθαι, μέλει μοι, μελετᾶν, φροντίζειν, προσέχειν τὸν νοῦν, προνοεῖν, δεδιέναι, τηρεῖν, φυλάττειν, -εσθαι, εὐλαβεῖσθαι, σκοπεῖν, σκέψασθαι, σοφίζεσθαι, klug aussinnen, S. Ph. 78, βουλεύεσθαι, ὁρᾶν, βλέπειν, σπουδάζειν, σπεύδειν, προθυμεῖσθαι, μεμνῆσθαι, ποιεῖν (curare), πάντα ποιεῖν, ποιεῖσθαι (faciendum curare), πράττειν (curare), πάντα πρ., μηχανᾶσθαι, παρασκευάζεσθαι, παρακαλεῖν, παραγγέλλειν, προειπεῖν, αἰτεῖσθαι, ἀξιοῦν, (δεῖσθαι, αἰτεῖν, bitten, γλίχεσθαι u. βούλεσθαι selten) und ähnlichen. Der gewöhnliche Modus dieser Nebensätze ist, gleichviel, ob ein Haupttempus oder eine historische Zeitform im Hauptsatze steht, der Indikativ des Futurs, der hier wie auch sonst oft (§ 387, 5) der modalen Bedeutung nahekommt. Die Handlung des Nebensatzes wird alsdann schlechtweg als das erstrebte Objekt der angegebenen Verben bezeichnet. Soll aber diese Handlung aus dem Geiste des Subjektes ausgesprochen werden, so wird nach einem Haupttempus im Hauptsatze (Präsens, Perfekt, Futur oder einer Aoristform mit Präsensbedeutung § 389) der Konjunktiv, nach einer historischen Zeitform im Hauptsatze (Imperfekt, Plusquamperfekt und Aorist) der Optativ (oder Konjunktiv, vgl. Anm. 2) gebraucht, wie in den finalen Adverbialsätzen der Absicht (§ 553), indem das erstrebte Ziel der Substantivsätze und die Absicht der Adverbialsätze auf gleiche Weise aufgefasst werden. Dieses ὅπως u. ὡς nach den genannten Verben entspricht ganz dem lat. ut, wie curo, ut valeam, curabam, ut valerem. Hdt. 1.8 ποίεε, ὅκως ἐκείνην θεήσεαι γυμνήν. 7, 161 ὡς δὲ στρατηγήσεις, γλίχεαι. Th. 5.27 (χρὴ) ὁρᾶν τοὺς Ἀργείους ὅπως σωθήσεται ἡ Πελοπόννησος. 4, 118 (δοκεῖ) ἐπιμελεῖσθαι ὅπως τοὺς ἀδικοῦντας ἐξευρήσομεν. X. A. 3.1.18 ὅπως τοι μὴ ἐπ᾽ ἐκείνῳ γενησόμεθα, πάντα ποιητέον. Cy. 1. 2, 3 οἱ Περσικοὶ νόμοι ἐπιμέλονται, ὅπως μὴ τοιοῦτοι ἔσονται οἱ πολῖται, οἷοι (= ὥστε) πονηροῦ ἢ αἰσχροῦ ἔργου ἐφίεσθαι. 3. 2, 13 ὡς καλῶς ἕξει τὰ ὑμέτερα, ἢν φίλοι γένησθε, ἐμοὶ μελήσει. 8. 1, 1 οἱ πατέρες προνοοῦσι τῶν παίδων, ὅπως μήποτε αὐτοὺς τἀγαθὰ ἐπιλείψει. P. Civ. 415b παραγγέλλει ὁ θεός, ὅπως μηδενὸς οὕτω φύλακες ἔσονται . ., ὡς κτλ. 421, e παντὶ τρόπῳ φυλακτέον, ὅπως μήποτε αὐτοὺς λήσει εἰς τὴν πόλιν παραδύντα (sc. πενία καὶ πλοῦτος). Ap. 39, a οὐδένα δεῖ τοῦτο μηχανᾶσθαι, ὅπως ἀποφεύξεται θάνατον. Ar. N. 1107 μέμνησ᾽ ὅπως | εὖ μοι στομώσεις αὐτόν. Eq. 1255 καί ς᾿ αἰτῶ βραχύ, | ὅπως ἔσομαί σοι Φανὸς ὑπογραφεὺς δικῶν. Isocr. 12.188 βλέπουσι γὰρ εἰς οὐδὲν ἄλλο, πλὴν ὅπως ὡς πλεῖστα τῶν ἀλλοτρίων κατασχήσουσιν. Dem. 2.12 σκοπεῖσθε τοῦτο, ὅπως μὴ λόγους ἐροῦσι μόνον οἱ παρ᾽ ἡμῶν πρέσβεις, ἀλλὰ καὶ ἔργον τι δεικνύειν ἕξουσιν. 24, 123 οὐδὲ νόμους τοιούτους τίθεσθ̓, ὅπως ἐξουσία ἔσται ἐξαμαρτεῖν, ἀλλὰ τοὐναντίον, ὅπως μή. — Hdt. 8.15 παρεκελεύοντο ὅκως μὴ παρήσουσι ἐς τὴν Ἑλλάδα τοὺς βαρβάρους. 3, 159 ὡς δ̓ ἕξουσι γυναῖκας οἱ Βαβυλώνιοι, τάδε Δαρεῖος προϊδὼν ἐποίησε. Th. 1.65 βουλόμενος τὰ ἐπὶ τούτοις παρασκευάζειν καὶ ὅπως τὰ ἔξωθεν ἕξει ὡς ἄριστα, ἔκπλουν ποιεῖται (Praes. hist.). 3, 4 ἔπρασσον, ὅπως τις βοήθεια ἥξει. 5, 36 ἐδέοντο . ., ὅπως . . παραδώσουσι. X. A. 7.3.34 Σεύθην ἐκέλευον παραγγεῖλαι, ὅπως εἰς τὰ Ἑλληνικὰ στρατόπεδα μηδεὶς τῶν Θρᾳκῶν εἴσεισι (= Fut. § 382, 6) νυκτός. Ag. 7, 7 ἐπεμελήθη . . ὅπως φῦλόν τι ἀποστήσεται. Cy. 2. 2, 1 ἀεὶ μὲν οὖν ἐπεμελεῖτο ὁ Κῦρος, ὁπότε συσκηνοῖεν, ὅπως εὐχαριστότατοι λόγοι ἐμβληθήσονται. Isocr. 7.30 ἐκεῖνο μόνον ἐτήρουν, ὅπως μηδὲν τῶν πατρίων καταλύσουσι. Dem. 33.10 ἐσκοπούμην, ὅπως αὐτὸς ἀπολυθήσομαι τῆς ἐγγύης κτλ. — Hdt. 9.117 ἐδέοντο τῶν στρατηγῶν, ὅκως ἀπάγοιεν σφέας ὀπίσω. X. Hipp. 1.3 ἐπιμελητέον (sc. ἐστίν), ὅπως τρέφωνται οἱ ἵπποι κτλ. Oec. 20, 8 καὶ τούτου οἱ μὲν ἐπιμελοῦνται, ὡς ἔχῃ οὕτως, ut res sic se habeat. Vgl. 7, 34. 36. 20, 16 ὅταν . . ἔχῃ τινὰ ἐπιμέλειαν, ὡς τὴν ὥραν αὐτῷ ἐν τῷ ἔργῳ οἱ ἐργάται ὦσιν. Comm. 2. 2, 6. An. 7. 1, 5 Σεύθης κελεύει Ξενοφῶντα συμπροθυμεῖσθαι, ὅπως διαβῇ τὸ στράτευμα. Dem. 14.22 φημὶ τοὺς στρατηγοὺς δεῖν διανεῖμαι τόπους δέκα τῶν νεωρίων, σκεψαμένους ὅπως . . ὦσι. X. C. 2.1.29 ἐπεμέλετο καὶ τούτου ὁ Κῦρος, ὅπως μήποτε (οἱ στρατιῶται) ἀνίδρωτοι γενόμενοι ἐπὶ τὸ ἄριστον καὶ τὸ δεῖπνον εἰσίοιεν. 6. 1, 23 ἐποίησατο (liess dafür sorgen), ὡς ἐν ἀσφαλεῖ . . εἶεν. Vgl. 6. 3, 2. 6. 2, 11 ἐπεμέλετο καὶ τούτου ὁ Κῦρος, ὅπως ἁλίσκοιντο, παρ᾽ ὧν ἔμελλε πεύσεσθαί τί. Comm. 1. 2, 37 φυλάττου, ὅπως μὴ καὶ σὺ ἐλάττους τὰς βοῦς ποιήσῃς. An. 1. 1, 5 καὶ τῶν παρ᾽ ἑαυτῷ δὲ βαρβάρων ἐπεμελεῖτο, ὡς πολεμεῖν τε ἱκανοὶ εἴησαν καὶ εὐνοϊκῶς ἔχοιεν αὐτῷ. 1. 8, 13 τῷ Κύρῳ ἀπεκρίνατο, ὅτι αὐτῷ μέλοι, ὅπως καλῶς ἔχοι.

Anmerk. 1. Zuweilen werden auch andere Verben so konstruiert, indem sie in prägnantem Sinne den Begriff des Sorgens, Bemühens, Bewirkens in sich schliessen. Dem. 19.316 ἐμισθώσατο μὲν τοῦτον εὐθέως, ὅπως συνερεῖ καὶ συναγωνιεῖται τῷ μιαρῷ Φιλοκράτει = μισθωσάμενος τοῦτον ἐμηχανήσατο, ὅπως κτλ. 18, 32 ὠνεῖται παρ᾽ αὐτῶν, ὅπως μὴ ἄπιμεν³).

Anmerk. 2. Statt ὅπως c. indic. fut. wird nach einer historischen Zeitform zuweilen der Optativ des Futurs gebraucht. X. H. 2.1.22 προεῖπεν, ὡς μηδεὶς κινήσοιτο ἐκ τῆς τάξεως. 7. 5, 3 περὶ ἡγεμονίας διεπράττοντο, ὅπως ἐν τῇ ἑαυτῶν ἕκαστοι ἡγήσοιντο. Cy. 8. 1, 10 ὅπως ὡς βέλτιστοι ἔσοιντο, οὐκέτι τούτου τὴν ἐπιμέλειαν ἄλλοις προσέταττεν, ἀλλ᾽ αὑτοῦ ἐνόμιζε τοῦτο ἔργον εἶναι, ubi v. Born. 43 ἐπεμελεῖτο, ὅπως μήτε ἄσιτοι μήτε ἄποτοί ποτε ἔσοιντο. Ag. 2, 8 ἐπεμελήθη, ὅπως . . δυνήσοιντο. P. Tim. 18c κοινὰ τὰ τῶν γάμων καὶ τὰ τῶν παίδων . . ἐτίθεμεν μηχανώμενοι, ὅπως μηδείς ποτε τὸ γεγενημένον αὐτῷ ἰδίᾳ γνώσοιτο, νομιοῦσι δὲ πάντες πάντας αὐτοὺς ὁμογενεῖς (Opt. u. Ind. Fut.), ubi v. Stallb. Vgl. Civ. 430, a. Ap. 36, c. Isae. 2.10 ἐσκόπει . ., ὅπως μὴ ἔσοιτο, vgl. 6, 35. Ps. Isocr. 17.22 ἐδεδοίκει . ., ὅπως μὴ . . συλληφθήσοιτο. 21, 13 ὥστε μὴ περὶ τοῦτ᾽ εἶναι Νικίᾳ, ὅπως . . λήψοιτο, ἀλλ᾽ ὅπως . . κακόν τι πείσοιτο. Der Indikativ des Futurs nach einer historischen Zeitform erklärt sich aus dem Streben der griechischen Sprache nach objektiver Darstellung (§ 595), indem der Redende sich in die Vergangenheit versetzt, während der Optativ des Futurs als Optativus obliquus (§ 399, 5) aufzufassen ist. In gleicher Weise folgt auch nicht selten nach einer historischen Zeitform der Konjunktiv st. des Opt. Hdt. 4.148 παραιτέεται (Praes. hist.) ὁ Θήρας ὅκως μὴ φόνος γένηται. Th. 1.57 ἔπρασσεν . ., ὅπως πόλεμος γένηται αὐτοῖς (Ἀθηναίοις) πρὸς Πελοποννησίους.

Anmerk. 3. Dass ὅπως und ὡς nach den angeführten Verben ursprünglich als relative Adverbien = wie, auf welche Weise aufgefasst worden seien, unterliegt keinem Zweifel. Ob man sagt: “ich sorge dafür, dass dies geschehe” oder “wie, auf welche Weise dies geschehe”, ist dem Sinne nach gleich. Diese Auffassungsweise wird bestätigt durch Stellen, wie Th. 1.107 ἔδοξε δ̓ αὐτοῖς σκέψασθαι, ὅτῳ τρόπῳ ἀσφαλέστατα διαπορεύσονται. 4, 128 ἔπρασσεν, ὅτῳ τρόπῳ . . ἀπαλλάξεται. 6, 11 σκοπεῖν, ὅτῳ τρόπῳ τὸ σφέτερον ἀπρεπὲς εὖ θήσονται. 1, 65 ἔπρασσεν, ὅπῃ ὠφελία τις γενήσεται. Isocr. 8.131 οὐ γὰρ τοῦτο σκοποῦσιν, ἐξ οὗ τρόπου τοῖς δεομένοις βίον ἐκποριοῦσιν, ἀλλ᾽ ὅπως τοὺς ἔχειν τι δοκοῦντας τοῖς ἀπόροις ἐξισώσουσιν. 7, 83 τοῦτο σκοποῦσιν, ὁπόθεν . . διάξουσιν. Deutlich relativ ist ὅπως oder ὡς in allen den Stellen, in welchen es einem vorangehenden οὕτως entspricht, z. B. X. C. 1.6.7 οὕτως ἐπίστασθαι ἀνθρώπων ἄλλων προστατεύειν ὅπως ἕξουσι πάντα τἀπιτήδεια. Vgl. Hell. 2. 4. 17. Cy. 5. 3, 21 διατίθει αὐτὸ οὕτως, ὡς ἂν . . ἄξιον ᾖ. 6. 1, 42 οὕτω τε ἐξάγγελλε (τὰ παρ᾽ ἡμῶν), ὡς ἂν αὐτοῖς τὰ παρὰ σοῦ λεγόμενα ἐμποδὼν μάλιστ᾽ ἂν εἴη, ὧν βούλονται πράττειν. Folgt darauf der Indikativ des Fut., so wird ein erstrebtes Ziel ausgesprochen, daher die Negation μή. Hdt. 3.40 τοῦτο ἀπόβαλε οὕτω, ὅκως μηκέτι ἥξει ἐς ἀνθρώπους, eo modo, quo . . venturum sit. 7. 8, 1 τοῦτο ἐφρόντιζον, ὅκως μὴ λείψομαι τῶν πρότερον γενομένων ἐν τιμῇ τῇδε μηδὲ ἐλάσσω προσκτήσομαι δύναμιν Πέρσῃσι. Die relative Natur von ως und ὅπως wirkt aber auch nach σκοπεῖν, ἐπιμέλεσθαι und ähnlichen Verben vielfach noch deutlich nach. Hieraus erklärt sich die namentlich bei Xenophon häufige Verbindung mit dem Optative und ἄν, sowohl nach einem Haupttempus als nach einer historischen Zeitform. Hdt. 1.91 προθυμεομένου δὲ Λοξίεω ὅκως ἂν κατὰ τοὺς παῖδας τοῦ Κροίσου γένοιτο τὸ Σαρδίων πάθος καὶ μὴ κατ᾽ αὐτὸν Κροῖσον, οὐκ οἶόν τε ἐγίνετο παραγαγεῖν μοίρας. X. C. 8.1.14 σκοπῶν, ὅπως ἂν τά τε οἰκονομικὰ καλῶς ἔχοι καὶ ἡ σχολὴ γένοιτο, κατενόησέ πως τὴν στρατιωτικὴν σύνταξιν. Vgl. 7. 5, 70. 1. 2, 6 ἐπιμέλονται, ὡς ἂν βέλτιστοι εἶεν οἱ πολῖται, ubi v. Born. Vgl. 1. 6, 7. 2. 1, 4 βουλευσόμεθα, ὅπως ἂν ἄριστα ἀγωνιζοίμεθα. 6. 3, 18 ὡς ἂν ἀσφαλέστατα εἰδείην, ὁπόσον τὸ στράτευμά ἐστιν. ἐποίουν. Vgl. Hell. 2. 3, 13. Conv. 7, 2. R. L. 6, 1 ibiq. Haase. Oec. 2, 9 κελεύεις με . . ἐπιμελεῖσθαι, ὅπως ἂν μὴ παντάπασιν ἀληθῶς πένης γένοιο. P. Lys. 207e προθυμοῦνται ὅπως ἂν εὐδαιμονοίης, ubi v. Stallb. Nach πᾶν ποιεῖν Hdt. 8.13. X. H. 4.1.10. Bei Hdt. auch nach δέεσθαι (bitten) 2, 126. 3, 44, und ἐπαγγέλλεσθαι 5, 98 extr. — Der Opt. mit ἄν in Verbindung mit dem Konjunktive: X. H. 3.2.1 ἐβουλεύετο, ὅπως ἂν μὴ ἐν τῇ φιλίᾳ χειμάζων βαρὺς εἴη τοἶς συμμάχοις, ὥσπερ Θίβρων, μηδ᾽ αὖ Φαρνάβαζος . . κακουργῇ τὰς Ἑλληνίδας πόλεις, überlegte, wie er nicht lästig sein könnte, und dass Ph. . . nicht feindlich behandle. — Auch in der Redensart οὐκ ἔστιν ὅπως, es ist nicht möglich, dass (eigtl. es ist nicht, wie, es giebt keine Weise, auf welche) ist ὅπως offenbar relatives Adverb und kann daher wie jedes andere Relativ mit dem Indikative aller Zeitformen, mit dem Optative und ἄν und mit dem Indikative der historischen Zeitformen und ἄν verbunden werden. Isocr. 5.18 οὐκ ἔστιν, ὅπως οὐκ οἴεται βέλτιον δύνασθαι βουλεύεσθαι. X. A. 2.4.3 οὐκ ἔστιν, ὅπως οὐκ ἐπιθήσεται ἡμῖν. Ar. N. 1182 οὐ γὰρ ἔσθ̓, ὅπως | μί᾽ ἡμέρα γένοιτ᾽ ἂν ἡμέραι δύο. Isocr. 12.156 οὐκ ἔστιν, ὅπως οὐκ ἀληθῆ δόξειεν ἂν λέγειν. 250 οὐκ ἔστιν, ὅπως οὐκ ἂν ἐμίσησαν, dass sie nicht gehasst hätten. Dem. 33.28 οὐκ ἔστιν, ὅπως τούτῳ μὲν ὑπὲρ ἐκείνου ἀπηχθόμην, . . αὐτὸς δ̓ ἐμαυτὸν περιεῖδον ἂν ὑπ᾽ ἐκείνου . . καταλειπόμενον, dass ich mich mit jenem verfeindet (faktisch), aber übersehen hätte, dass ich . . zurückgelassen war.(Smyth 2209)

Zuweilen tritt zu ὅπως (ὡς) c. conj. das Modaladverb ᾁν, um anzuzeigen, dass das Ausgesagte von Umständen abhängig (bedingt) ist. Eur. J. A. 538 ἕν μοι φύλαξον, Μενέλεως, ἀνὰ στρατὸν | ἐλθών, ὅπως ἂν μὴ Κλυταιμνήστρα τάδε | μάθῃ. Ar. eq. 81 ἀλλὰ σκόπει, | ὅπως ἂν ἀποθάνωμεν ἀνδρικώτατα. 917 διαμηχανήσομαί θ̓ ὅπως | ἂν ἱστίον σαπρὸν λάβῃς. Hdt. 3.85 μηχανῶ ὡς ἂν ἡμεῖς σχῶμεν τοῦτο τὸ γέρας καὶ μὴ ἄλλος τις. X. C. 5.5.48 ὅπως ἂν ἔχοντες τὰ ἐπιτήδεια, ὅσον ἂν ἔγωγε δύνωμαι, οἱ στρατιῶται περὶ τοῦ στρατεύεσθαι βουλεύωνται, τούτου πειράσομαι ἐπιμελεῖσθαι. 8. 3, 6 ἐκέλευε τὸν Φεραύλαν ἐπιμεληθῆναι, ὅπως ἂν . . γένηται αὔριον ἡ ἐξέλασις. Hipparch. 9, 2 ὡς ἄν zweimal. P. Phaedr. 239b τά τε ἄλλα μηχανᾶσθαι (ἀνάγκη ἐστίν), ὅπως ἂν ᾖ πάντ᾽ ἀγνοῶν. Phaed. 59, e παραγγέλλουσιν ὅπως ἂν τῇδε τῇ ἡμέρᾳ τελευτήσῃ. Vgl. Gorg. 523, d. Über ὅπως ἄν vgl. § 553, 5.

Anmerk. 4. Der Unterschied zwischen ὅπως c. conj. u. ὅπως ἄν c. conj. u. ὅπως c. ind. fut. ist zwar nur ein feiner, aber wohl zu beachtender. P. Gorg. 481a. b ἐὰν δὲ ἄλλον ἀδικῇ ὁ ἐχθρός, παντὶ τρόπῳ παρασκευαστέον . ., ὅπως μὴ δῷ δίκην μηδὲ ἔλθῃ παρὰ τὸν δικαστήν: ἐὰν δὲ ἔλθῃ, μηχανητέον, ὅπως ἂν διαφύγῃ καὶ μὴ δῷ δίκην ὁ ἐχθρός (ὅπως ἄν in Beziehung auf ἐὰν ἔλθῃ, also: dass er alsdann oder in diesem Falle entfliehe), ἀλλ᾽ ἐάν τε χρυσίον ἡρπακὼς ᾖ πολύ, μὴ ἀποδιδῷ τοῦτο, ἀλλ᾽ ἔχων ἀναλίσκηται . . ἀδίκως καὶ ἀθέως, ἐάν τε θανάτου ἄξια ὴδικηκὼς ᾖ, ὅπως μὴ ἀποθανεῖται, μάλιστα μὲν (wo möglich) μηδέποτε, ἀλλ̓ ἀθάνατος ἔσται πονηρὸς ὤν, εἰ δὲ μή, ὅπως ὡς πλεῖστον χρόνον βιώσεται τοιοῦτος ὤν (die Futura bezeichnen den in der Zukunft fortdauernden Zustand).

Anmerk. 5. Zuweilen wechseln der Indikativ des Futurs und der Konjunktiv, indem jener nur im allgemeinen das erstrebte Objekt, dieser dasselbe aus dem Geiste des Subjekts im Hauptsatze ausspricht. P. Phaed. 91a ὅπως δέ, ἃ αὐτοὶ ἔθεντο, ταῦτα δόξει τοῖς παροῦσι, τοῦτο προθυμοῦνται: καὶ ἐγώ μοι δοκῶ . . τοσοῦτον μόνον ἐκείνων διοίσειν: οὐ γὰρ ὅπως τοῖς παροῦσιν ἃ ἐγὼ λέγω δόξῃ ἀληθῆ εἶναι, προθυμήσομαι, . . ἀλλ᾽ ὅπως αὐτῷ ἐμοὶ ὅ τι μάλιστα δόξῃ οὕτως ἔχειν. X. A. 4.6.10 εἰ μὲν ἀνάγκη ἐστὶ μάχεσθαι, τοῦτο δεῖ παρασκευάσασθαι, ὅπως ὡς κράτιστα μαχούμεθα: εἰ δὲ βουλόμεθα ὡς ῥᾷστα ὑπερβάλλειν, τοῦτό μοι δοκεῖ σκεπτέον εἶναι, ὅπως ἐλάχιστα μὲν τραύματα λάβωμεν, ὡς ἐλάχιστα δὲ σώματα ἀνδρῶν ἀποβάλωμεν. Ag. 7, 7 ἐπεμελήθη δέ τις ἄλλος πώποτε πλὴν Ἀγησίλαος, ἢ ὅπως φῦλόν τι ἀποστήσεται τοῦ Πέρσου, ἢ ὅπως τὸ ἀποστὰν μὴ ἀπόληται ἢ τὸ παράπαν, ὡς καὶ βασιλεὺς κακὰ ἔχων μὴ δυνήσεται τοῖς Ἕλλησι πράγματα παρέχειν; Vgl. X. M. 2.2.10. 2. 4, 2⁴). Ebenso wechselt der Indik. des Futurs mit dem Optative. Hdt. 1.117 ἐβούλευον σκοπέων ὅκως σοί τε ποιήσω κατὰ νόον καὶ ἐγὼ . . μὴ εἴην αὐθέντης.

Anmerk. 6. Ὅπως und ὅπως μή mit dem Indicativus Futuri wird oft (indem ursprünglich dem Redenden ein Gedanke wie ὅρα, ὁρᾶτε, σκόπει, σκοπεῖτε, vide, videte unausgesprochen vorschwebte) ohne regierenden Satz zum Ausdrucke einer nachdrücklichen Aufforderung oder Warnung, zuweilen auch (mit μή), namentlich bei der 1. Person Sing., zum Ausdrucke der einfachen Befürchtung verwandt. Aesch. Pr. 68 ὅπως μὴ σαυτὸν οἰκτιεῖς ποτε. Eur. J. T. 321 Πυλάδη, θανούμεθ̓: ἀλλ᾽ ὅπως θανούμεθα | κάλλισθ̓: ἕπου μοι. Vgl. Ba. 367. Cy. 595. Ar. Pl. 326 ὅπως δέ μοι καὶ τἆλλα συμπαραστάται | ἔσεσθε καὶ σωτῆρες. Vgl. Eq. 222. Ec. 297 ff. P. 1017. V. 1222. Av. 131. N. 1177. 1464 ff. νῦν οὖν ὅπως . . Σωκράτην ἀπολεῖς. 824 ὅπως δὲ τοῦτο μὴ διδάξεις μηδένα, ubi v. Kock. R. 7. X. A. 1.7.3 ὅπως οὖν ἔσεσθε ἄνδρες ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας. Cy. 1. 3, 18 ὅπως οὖν μὴ ἀπολεῖ. 4. 2, 39. P. Menex. 236c. 249, e. Civ. 336, d. 337, b. Hipp. 1. 286, c. Dem. 19. 45. 92. Lys. 12.50 ὅπως τοίνυν μὴ φανήσεται . . ἐναντιούμενος. P. Men. 77a ἀλλ̓ ὅπως μὴ οὐχ οἷός τ᾽ ἔσομαι πολλὰ τοιαῦτα λέγειν. Vgl. Civ. 506, d ibiq. Stallb. Daneben erscheint auch ὅπως mit dem Conjunctivus Praesentis oder Aoristi ohne regierenden Satz, und zwar vorwiegend mit μή zum Ausdrucke der Befürchtung. Hdt. 6.85 εἰ νῦν ὀργῇ χρεώμενοι ἔγνωσαν οὕτω Σπαρτιῆται, ὅκως ἐξ ὑστέρης μή τι ὑμῖν . . πανώλεθρον κακὸν ἐς τὴν χώρην ἐμβάλωσι. X. C. 4.1.16 ὅπως μὴ ἀναγκάσωμεν αὐτούς. Conv. 4, 8 ὅπως μὴ φήσῃ τις. Pl. Crat. 430, d ἀλλ᾽ ὅπως μὴ . . ᾖ τοῦτο. Prot. 313, c καὶ ὅπως γε μὴ ὁ σοφιστὴς . . ἐξαπατήσῃ ἡμᾶς. Euthyd. 296, a ἀλλ᾽ ὅπως μή τι ἡμᾶς σφήλῃ τὸ ἀεὶ τοῦτο. Vereinzelt steht Ar. Ach. 343 ἀλλ᾽ ὅπως μὴ ᾿ν τοῖς τρίβωσιν ἐγκάθηνταί που λίθοι “dass nicht etwa in den Mänteln Steine stecken!”, eine in drohendem Tone ausgesprochene Befürchtung; über den Indik. s. § 394, Anm. 7. § 553^{b}, Nr. 6. — Zuweilen wird der Aufforderung das interjektionsartige ἄγε, auf denn, oder εἶα vorausgeschickt. X. conv. 4, 20 ἄγε νυν, ὅπως μεμνήσει κτλ. Vgl. Pl. Io. 530, b. Ar. Ach. 253. Eccl. 99 ἀλλ᾽ ἄγεθ᾽ ὅπως καὶ τἀπὶ τούτοις δράσομεν. Eur. Or. 1060 ἀλλ᾽ εἴ᾽ ὅπως γενναῖα κἀγαμἑμνονος | δράσαντε κατθανούμεθ᾽ ἀξιώτατα. In ähnlicher Weise geht bei attischen Dichtern der Aufforderung die Formel δεῖ σε voraus. S. Ai. 556 δεῖ ς᾿ ὅπως πατρὸς | δείξεις ἐν ἐχθροῖς, οἷος ἐξ οἵου ᾿τράφης. Ph. 55 τὴν Φιλοκτήτου σε δεῖ | ψυχὴν ὅπως λόγοισιν ἐκκλέψεις λέγων. Der Redende fährt nicht in ruhiger Rede mit dem zu erwartenden Infinitive ἐκκλέψαι fort, sondern lässt, mit Unterbrechung der Konstruktion, den Ausdruck der dringenden Aufforderung ὅπως ἐκκλέψεις folgen. Cratin. ap. Ath. 373, e δεῖ ς᾿ ὅπως εὐσχήμονος | ἀλέκτορος μηδὲν διοίσεις τοὺς τρόπους. — Über den canon Dawesianus s. § 553, Anm. 5.

Anmerk. 7. Sowie nach ὅτι, ὡς, dass, zuweilen statt des Verbi finiti der Infinitiv (Acc. c. Inf.) steht, indem der Schriftsteller von einer Konstruktion in die andere übergeht und zwei Konstruktionen vermischt; ebenso geschieht dies bisweilen nach ὅπως. X. C. 4.2.37 ἐπεμελήθη τε προθύμως, ὅπως διπλάσια . . σῖτα καὶ ποτὰ παρασκευασθῆναι, ubi v. Born. in ed. Lips. Oec. 7, 29 δεῖ ἡμᾷς . . πειρᾶσθαι, ὅπως . . τὰ προσήκοντα ἑκάτερον ἡμῶν διαπράττεσθαι, ubi v. Breitenb. So auch, wenn ὅπως wie bedeutet. S. Ai. 378 οὐ γὰρ γένοιτ᾽ ἂν ταῦθ̓, ὅπως οὐχ ὧδ᾽ ἔχειν. X. H. 6.2.32 εὕρετο, ὅπως μήτε . . εἶναι μήτε . . ἀφικέσθαι.

Anmerk. 8. Nur ausnahmsweise erscheint ἵνα statt ὅπως (ὡς) nach Verben des Strebens. Ar. Ach. 653 τῆς νήσου μὲν ἐκείνης | οὐ φροντίζους᾿, ἀλλ̓ ἵνα τοῦτον τὸν ποιητὴν ἀφέλωνται. Vgl. Dem. 16.28. (Smyth 2215)