[*] 114.
Die attische zweite Deklination.
Einige wenige Substantive und Adjektive gehen aus auf
εως (
Mask.
u.
Fem.)
und εων (
Neutr.)
statt ᾶος und ᾶον bezw.
ειος und
ειον (
s. § 40)
und behalten das ω durch alle Kasus,
ausser Nom.
Acc.
Neutr.
Pl.
Der Vokativ
hat keine besondere Form gebildet.
Ihnen hat sich ἡ
ἕως,
Morgenrö
te (
ion.
ἠώς,
ἠοῦς)
angeschlossen (
doch s.
Anm. 1).
Dieselben Kasusendungen haben
mehrere auf ως,
bei denen vor dem ως ein Konsonant steht,
als:
λαγῶς,
κάλως, ἀγήρως (
aus ἀγήρα^ος).
Ü
ber die Betonung s. § 115, 4.
Anmerk. 1.
Im jü
ngeren Atticismus werfen die
Wö
rter auf ως im Akkus.
Sing.
das ν ab,
indem sie die Formation derer auf ως (
αἰδώς)
der III.
Deklination ü
bergehen,
als (
att.
Inschr.
von 363
ab)
τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὸν νεώ, Ἡγησίλεω (
Meisterhans 101^{2});
ἡ ἕως,
welches von Haus aus der III.
Deklination angehö
rt,
thut dies auch bei ä
lteren Schriftstellern
immer,
S.
OC. 478,
Thuc.
1.84. Ü
ber λαγῶς Akk.
λαγῶν -ών (
Ar.
Vesp. 1203)
Tryphon b.
Athenaeus 9, 400:
Ξενοφῶν δ̓ ἐν Κυνηγετικῷ χωρὶς τοῦ ν λαγῶ καὶ
περισπωμένως,
vgl.
Cyn. 3, 3,
ubi v.
Schneider et Sauppe, 6, 4. 8. 10.
16. 17. 23.
Cyr. 1. 6, 40.
Ferner finden sich so mit ω:
ἡ ἅλως,
Tenne (
ἅλω schon Aesch.
Sept. 489; § 138
gg.
E.),
bei Spä
t.
ἡ Κέως, ἡ Κῶς, ὁ Ἄθως, ἡ Τέως;
desgl.
zuweilen die Adjektive:
ἀγήρως (
schon Hes.
Theog.
949),
ἐπίπλεως, ἀνάπλεως, ἀξιόχρεως,
ὑπέρχρεως,
bei den Attikern aber haben sie ων,
als:
ἀγήρων ἔπαινον
Thuc. 2.43,
P.
Polit. 273e.
ἀξιόχρεων
Thuc. 6.30;
so auch die
angefü
hrten Subst.
bei den Ä
lteren,
als:
Κῶν
Thuc. 8.41. 108.
Dem. 15.27. 5, 25
nach S,
Voemel,
Dem.
cont.
p. 58.
τέων
Th. 8.16.
Ἄθων
Th. 5.3 in den besten Hdsch.
1)
Vgl.
Herodian
Philetaer.
p. 439:
τὸν λαγὼν καὶ τὸν νεών, τὸν νεὼ καὶ
τὸν λαγώ, ἄνευ τοῦ ν ἢ σὺν τῷ ν (
οἱ
Ἀττικοί). —
Verwandt ist im Jungattischen der Nom.
Plur.
auf ως,
als οἱ
κάλως Inschr. (
Meist.
das.)
von 357
an,
αἱ
ἅλως [
Dem.] 42, 6;
vgl.
οἱ εὔνους
§ 139,
Anm. 5,
οἱ ἥρως § 129,
Anm. 5,
und bei Apoll.
Rhod.
κάλωες -ας, §
138
A,
a,
β.
Anmerk. 2.
Die
Adjektive haben im Neutr.
Pl.
α,
als:
ἵλεα Pl.
Phaedon 95,
a,
πλέα (
v.
πλέως)
Xen.
Cyr. 7. 4, 6.
Soph.
Ai. 745.
Ph. 39.
Aesch.
Pers. 603 (
stets am Ende des Trim.,
so dass nicht
ersichtlich,
ob εᾶ wie in βασιλέᾶ),
ἔκπλεα (
v.
ἔκπλεως)
Pl.
Phaedon 110,
c.
Xen.
Cyr. 6. 2, 7
u. 8.
Hier. 10, 2,
περίπλεα Cyr. 6. 2, 33,
ἀξιόχρεα Her. 5, 65;
aber ἔκπλεω:
ὅπως ἕξουσι πάντα τὰ ἐπιτήδεια
ἔκπλεω 1. 6, 7. ἔκπλεω πάντα διαπονουμένους 3. 1, 28. 4. 2, 37. 8.
3, 35.
Hell. 3. 2, 11,
welche Form v.
Bamberg,
Zeitschr.
f.
G.-
W. 1874, 2
f.
nicht
als richtig anerkennt.
Vgl.
auf att.
Inschr.
ἡμιέκτεια (=
-εα)
von τὸ ἡμιέκτεων,
Meisterhans 100^{2};
Wackernagel,
Phil.
Anz. 1886, 74.
Drei Endungen hat das Simplex πλέως, πλέᾶ,
πλέων,
G.
πλέω, πλέας, πλέω,
Pl.
πλέῳ, πλέαι, πλέα,
z.
B.
πλέᾶ Xen.
Cyr. 1. 3, 5.
Aesch.
Pr. 696.
Eur.
Med. 263.
Ar.
Ach. 545 und sonst,
πλέᾳ
Ar. Eq. 281.
πλέαν
S.
El. 607.
πλέαι 1405;
von
Kompositis hat nur ἀνάπλεως die Femininform
ἀναπλέα Pl.
Phaedon 83,
d;
denn καταπλέα Xen.
Cyr. 1. 3, 5
ist eine falsche Lesart st.
πλέα; πλέως als Fem. (?)
b.
Cratin.
b.
Athen. 9.
410,
d (
fr. 9
K.).
Zuweilen kommen auch die gewö
hnlichen Formen auf
ος, ον vor,
als:
ἔμπλεοι Pl.
Civ. 3, 411,
c. 6. 505,
c.
nach den meisten und besten
codd. (
s.
Schneider).
Die nicht att.
Form.
ἵλαος
st.
ἵλεως wurde auch von den Tragikern gebraucht,
doch nur in lyrischen Stellen,
so auch ναός fast
stets (
νεώς A.
Pers. 810)
und oft λαός,
Gerth,
C.
Stud.
I, 2, 213
f.
Anmerk. 3.
Diese Deklination ist,
was die Wö
rter auf εως betrifft,
zumeist dadurch entstanden,
dass das ion.
att.
ηος (
z.
T.
aus ᾶος)
die metathesis quantitatis et qualitatis erlitt,
vgl.
in der I.
Dekl.
ion.
εω aus ᾶο,
in der III.
att.
έως (
βασιλέως)
aus ῆος.
Statt
ηος η(
ι)
ος liegt freilich z.
T.
nur ειος vor,
als πλεῖος (
doch vgl.
πλῆθος, πλῆστος § 155),
bezw.
ε ει in den zu Grunde liegenden Subst.,
als χρεῖος χρέος χρέως zu ἀξιόχρεως (
doch χρῆος Kret.,
§ 141;
vgl.
χρῆμα u.
s.
w.);
hö
chst auffä
llig ist ἀρνεώς =
ἀρνειός (
unten Anm. 6)
und das koische τέλεως =
τέλειος
(§ 109,
Anm.).
Bei den ü
brigen ist das ως verschiedener und nicht immer klarer Entstehung.
Λαγώς aus λαγωός, ἀγή<*>ως
ἀείνως aus ἀγήραος ἀείναος durch
Kontraktion.
Vgl.
G.
Meyer Gr. 316^{2}
f.
Anmerk. 4.
Diese Deklination wird,
obwohl sie in einigen
Wö
rtern auch von der alt-
und neuionischen Mundart gebraucht wird,
die
attische zweite Deklination genannt,
weil die Grammatiker sie vornehmlich bei den
Attikern fanden,
in ihrer eigenen (
hellenistischen)
Sprache aber nicht mehr.
Diese
nä
mlich hat λαός, ναός, λαγός,
Tryphon
b.
Ath.
IX, 400,
a.
Anmerk. 5.
Die epische Sprache gebraucht
πλεῖος, η, ον;
nur Od.
υ, 355
steht πλέον neben πλείη;
die neuionische Mundart πλέος, πλέη, πλῆ, πλέον, ἐπίπλεος, ὑπόπλεος, ἔμπλεοι, ἔμπλεα,
ἀνάπλεον u.
s.
w.;
s. § 111, 5.
Anmerk. 6.
Die Anzahl der Wö
rter,
welche dieser Deklination folgen,
ist
gering:
ὁ λεώς,
Volk,
ὁ
νεώς,
Tempel (
seit 250
v.
Chr.
in att.
Inschr.
ναός,
Meisterhans 99^{2}
f.),
ἡ
ἕως,
Morgenrö
te,
ὁ φέως (
b.
Theophr.
h.
pl. 4, 11),
eine Pflanze,
ὁ πρόνεως
(
aus πρόνῃος,
Meist. 50^{2}
f.),
der vordere Teil
des Tempels,
ὁ ἀρνεώς (
Hom.
ἀρνειός),
Widder,
τὸ
ἡμιέκτεων,
2) 1/2
ἑκτεύς,
die Namen von Arten des Feigenbaumes oder der Feige,
als κορώνεως, φιβάλεως u.
a.
m. (
eigentl.
Adjektive und grossenteils so
gebraucht,
aus -ειος,
was daneben vorkommt),
s.
Pollux 6, 81.
Athen.
III,
c. 7.
Herodian I, 245.
II, 626;
ὁ
ἱέρεως,
Priester,
nach Herodian das.
attisch,
vorkommend auf einer
Inschrift von Milet,
Dittenb.
Syll.
nr. 376 (
auch Gen.
ἱέρεω Olbia;
nach Dittenb.
aus ἀρχιέρεως abgeleitet [
Herodot 2, 37,
s. § 111, 5]); [
τὸ ἀνώγεων,
Saal,
3)]
ὁ
λα^γῶς,
Hase,
ὁ τα^ῶς,
Pfau,
ἡ ἅλως (
α^),
Tenne (
wohl
urspr.
nach ἥρως,
dor.
Gen.
ἅλωος,
G.
Meyer 317^{2}),
ὁ τῦφῶς,
Wirbelwind,
ὁ κάλως,
Tau (
οἱ κάλοι einmal att.
Inschr.,
Meist. 100^{2};
τοὺς κάλους ü
berliefert b.
Epikrat.
com.
Athen. 782,
f.,
II,
286
K.),
ὁ ὀρφῶς,
ein Fisch,
ὁ ἀχαρνώς,
dass.,
Bergk rel.
com.
Att. 420,
Kallias Kock
I, 694;
die Eigennamen:
ἡ Κέως, ἡ Τέως, ἡ
Κῶς;
ferner die auf ρεως,
als:
Τυνδάρεως, Βριάρεως,
und die auf λεως,
als:
Λέως (
ath.
Heros),
Μενέλεως (
in att.
Namen frü
hzeitig auch
-λαος, -λας,
Meist. 100^{2});
Ἀνδρόγεως, Πετεώς; ὁ Ἄθως (
auch Ἄθοος Ἄθους,
Hdn.
I, 126),
Μίνως, Τάλως u.
a.;
Adj.
ἵλεως, ων, πλέως,
έᾶ, πλέων mit seinen Kompositis,
als:
ἔμ-,
ἐπί-, ἀνά-, κατάπλεως,
Kompos.
v.
ναῦς, γῆ,
χρέως, κρέας, γῆρας, λᾶς,
als:
περίνεως,
λιπόνεως u.
a.;
εὔγεως, λεπτόγεως,
ἰσόγεως u.
a.;
4)
ἀξιόχρεως, ὑπέρχρεως, ὑπόχρεως; λευκόκρεως, γλυκύκρεως, ἡδύκρεως,
λιπόκρεως; ἀγήρως, καταγήρως, βαθυγήρως u.
a.;
κραταίλεως (
Trag.);
endlich bei den att.
Dichtern ἀείνως (
in Prosa ἀέναος)
u.
ἀείζως. Ü
ber
heteroklit.
Bildungen nach der II.
att.
Dekl.
s. §§ 129. 148,
Anm.
1. 150,
XII.
(Smyth 237)